Page Text
________________
તત્ત્વજ્ઞાન ને ધર્મની પરસ્પર અસર • ૭૩ બની ગઈ. જન્મસિદ્ધ જાતિવાદના સમર્થકો મુખ્યપણે તો વૈદિક મીમાંસક બ્રાહ્મણો જ હતા, પણ એમના બુદ્ધિપ્રભાવ અને બીજા શાસ્ત્રીય વારસાઓને કારણે તે વાદની અસર બહુ મોટા વર્ગ ઉપર થતી રહી. આમ ધર્મના આચરણની બાબતમાં અધિકાર કે યોગ્યતાનો વિચાર જાતિ સાથે સંકળાયો. જે જન્મે બ્રાહ્મણ હોય તે સ્વભાવથી જ વધારે યોગ્ય લેખાયો. હવે આ જાતિવાદે તત્ત્વજ્ઞાનમાં પ્રવેશ કર્યો. પહેલાં આ વાદ પરત્વે જે અનુકૂળપ્રતિકૂળ ચર્ચાઓ ચાલતી તેમાંથી એક પ્રશ્ન એ ઉદ્ભવ્યો કે એ જાતિ જન્મસિદ્ધ હોય અને તે વિપરીત વર્તનને કારણે પણ બદલાતી ન હોય, તો તે જાતિ નિત્ય અપરિવર્તનશીલ હોવી જોઈએ.
તત્ત્વજ્ઞ પરંપરાઓમાં એક વૈશેષિક પરંપરા હતી, જે મૂળે તો એ જાતિવાદ સમર્થક કે વૈદિક ન હતી, પણ એ તત્ત્વજ્ઞ પરંપરામાં અનેક શાસ્ત્રાભ્યાસી અને બુદ્ધિશીલ બ્રાહ્મણોએ પ્રધાન પદ મેળવ્યું. જે પરંપરાના એ સમર્થકો બન્યા તે પરંપરા મૂળે તો જાતિવાદી ન જ હતી, અને હવે જે સમર્થક તત્ત્વચિંતકો આવ્યા, તે જન્મગત જાતિવાદના સંસ્કાર લઈને આવ્યા. એમાંથી વૈશેષિક તત્ત્વજ્ઞાનની પરંપરામાં જાતિવાદનું સમર્થક ખાસ તત્ત્વજ્ઞાન ઊભું થયું. વૈદિક મીમાંસકોનો જે જાતિવાદનો પક્ષ હતો, તેનું સમર્થન વિશેષિક તત્ત્વજ્ઞાનના પુરસ્કર્તાઓએ એક નવી જ યુક્તિથી શરૂ કર્યું. તે યુક્તિઓ વૈશેષિક તત્ત્વજ્ઞાનમાં નવો ઉમેરો પણ કર્યો. હવે આ તત્ત્વ એ શું તે જોઈએ. - વૈશેષિક પરંપરા મૂળમાં ત્રણ પદાર્થ માનતી : દ્રવ્ય, ગુણ અને કર્મ. એ માન્યતાનાં પ્રચીન સૂચનો અત્યારના કહેવાતા કણાદ સૂત્રપાઠમાંય સચવાયાં છે. જ્યારે નવા ચિંતકો નિત્ય જાતિવાદનું સમર્થન કરવા લાગ્યા,
ત્યારે તેમણે વૈશેષિક તત્ત્વજ્ઞાનમાં ત્રણ ઉપરાંત બીજાં તત્ત્વોનો પણ સમાવેશ કર્યો. એ બીજાં તત્ત્વોમાં એક તત્ત્વ “સામાન્ય” એ છે. સામાન્ય એટલે જાતિ,
અને જાતિ એટલે તે નિત્ય, કદી નાશ ન પામનાર. નવા વૈશેષિક Mવચિંતકોએ સામાન્ય નામનું તત્ત્વ ઉમેર્યું અને તે તત્ત્વને માત્ર માનવવર્ગ પૂરતું કે આર્યવર્ગ પૂરતું કે પ્રાણીવર્ગ પૂરતું મર્યાદિત ન રાખ્યું; એમણે સ્થાપ્યું કે જડ કે સજીવ વસ્તુમાત્રમાં જ્યાં જ્યાં એકાકાર બુદ્ધિ થાય છે, ત્યાં એ સ્થિતિનું નિયામક તત્ત્વ “સામાન્ય છે, જેમ ગાયોમાં ગાયપણું તેમ માણસમાં મનુષ્યત્વ; એટલું જ નહીં પણ ઘટપટ જેવી પાર્થિવ વસ્તુઓમાંય નિત્યજાતિ છે જ. વ્યક્તિ નાશ પામે ત્યારે તેમાં રહેલી જાતિ નાશ પામતી નથી. નવી
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |