Page Text
________________
૭૪ ૦ દાર્શનિક ચિંતન
વ્યક્તિઓ પેદા થાય ત્યારે અદશ્યરૂપે રહેલ પેલું નિત્ય જાતિતત્ત્વ એ વ્યક્તિઓ દ્વારા અનુભવમાં આવે એટલું જ. આ દલીલ દ્વારા વૈશિષિકોએ નિત્યજાતિવાદને વજ્રલેપ જેવો બનાવ્યો અને ધર્મકર્મના અધિકારમાં કે સામાજિક વ્યવહારોમાં એ માન્યતા રૂઢ થઈ કે બ્રાહ્મણત્વ, ક્ષત્રિયત્વ આદિ જાતિઓ છે, અને તે નિત્ય છે. યોગ્ય ગુણ-કર્મ ન હોય તોય એ જાતિઓ વિકૃત દેખાય, પણ મૂળે તો એ જાતિઓ સ્વતઃસિદ્ધ છે, ગુણકર્માધીન નથી.
બ્રાહ્મણત્વ, શૂદ્રત્વ આદિ જાતિઓ જન્મસિદ્ધ અને નિત્ય છે કે માત્ર ગુણ-કર્માધીન છે એ પ્રશ્ન વિશે હજારો વર્ષ થયાં ચર્ચા ચાલતી રહી, સેંકડો ગ્રંથો લખાયા, સુધારકો અને ક્રાંતિકારી પુરુષો આવ્યા, પણ જન્મસિદ્ધ જાતિવાદનું મંતવ્ય કોઈ ને કોઈ રૂપે પ્રજામાં એકરસ જેવું બની ગયું છે. આ પ્રશ્ન વિશે આપણે જોયું કે ધર્મપરંપરામાં યોગ્યતા અને અધિકારની ભૂમિકા એક વર્ગવિશેષમાં સીમિત થતાં ક્રમે ક્રમે જન્મજાતિવાદ કઈ રીતે અસ્તિત્વમાં આવ્યો, અને છેવટે એ વાદની વિરોધી એવી વૈશેષિક-ન્યાય જેવી પરંપરાઓમાંય એ વાદના સમર્થક એવા એક સામાંન્ય નામના તત્ત્વનો તત્ત્વજ્ઞાનની પ્રક્રિયામાં કઈ રીતે ઉમેરો થયો.
તત્ત્વજ્ઞાનના મુખ્ય વિષયો તો જગત, જીવ અને ઈશ્વર, એ ગણાય એનું તત્ત્વજ્ઞાન એ અનુભવમૂલક હોય અને હોવું જોઈએ. જે વસ્તુ એક યા બીજે કારણે કલ્પનાથી મનાય કે નિષેધાય તેને તત્ત્વજ્ઞાનમાં કાયમી સ્થાન હોઈ ન શકે, પણ અહીં ઊલટું બન્યું. જાતિવાદ કલ્પના દ્વારા સમર્થન પામતાં પામતાં સામાન્ય નામન એક નિત્ય તત્ત્વ કે પદાર્થની સ્થાપનામાં પરિણમ્યો, અને ન્યાય વૈશેષિક તેમજ મીમાંસક આદિ પરપંરાઓના તત્ત્વજ્ઞાનવિષયક ગ્રંથોના અધ્યયન-અધ્યાપન સાથે નિત્યજાતિવાદ પ્રજામાં ઘર કરતો ગયો, તે એટલે સુધી કે બુદ્ધિ અને તર્ક એ વાદ સ્વીકારવાની ના પાડે તોય વારસાગત અને શ્રદ્ધાગત સંસ્કારો એ વાદ છોડવા ના જ પાડ્યા કરે. તેથી જ આપણે જોઈએ છીએ કે નિત્યજાતિવાદને પરિણામે જે શૂદ્રત્વ જાતિ સાથે કાળક્રમે અસ્પૃશ્યતાની ભાવના જોડાઈ ગઈ, તેનું નિવારણ કેટલું શ્રમસાધ્ય બની ગયું છે. નિત્ય જાતિવાદ તત્ત્વજ્ઞાનમાં સ્થાન પામ્યો, એટલે શાસ્ત્રો અને વિદ્વાનો એનું સમર્થન કરતા રહ્યા, ધર્મપરંપરામાં એ વાદને અનુસરીને જ ક્રિયાકાંડો અને સામાજિક વ્યવહારોના અધિકાર મનાતા રહ્યા. પરિણામે પ્રજાજીવન એવુ વિકૃત બની ગયું છે કે જૈન જેવા જેઓ મૂળમાં નિત્ય કે જન્મસિદ્ધ જાતિવાદના વિરોધી-ટ્ટર વિરોધી હતા અને છે તેમના ઉપર પણ આ
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |