Darshanik Chintan

SR No.: 005710
Original Sutra Author: N/A
Author: Sukhlal Sanghavi
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay
Publication Year: 2003
Total Pages: 272
Language: Gujarat
Classification: Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 83

૭૨ ૦ દાર્શનિક ચિંતન વિશેષતા છે. તેને જ લીધે માનવ તત્ત્વજ્ઞાનની અને ધર્મની પ્રવૃત્તિ કર્યા વિના કદી સંતોષ પામતો જ નથી. તત્ત્વજ્ઞાન ઉપર ધર્મની અસર દર્શાવતા મુદ્દાઓ
૧. જાતિવાદઃ આજે અસ્પૃશ્યતાનિવારણનો પ્રશ્ન એ ભારત માટે એક પ્રાણપ્રશ્ન બની રહ્યો છે. હવે આ પ્રશ્નના મૂળમાં કયાં ધાર્મિક અને તત્ત્વજ્ઞાનનાં બળો આજ લગી કામ કરતાં આવ્યાં છે, તે જોઈએ. સામાન્ય રીતે પ્રાગુ-ઇતિહાસકાળથી આપણા દેશમાં મુખ્યપણે બે કર્મપ્રથાઓ ચાલી આવે છે. એક કર્મપ્રથા યજ્ઞયાગની આસપાસ વિકસી છે, જ્યારે બીજી તપ અને દેહદમન યા સંયમની આસપાસ વિકસી છે. પહેલી પ્રથામાં ખાસ વિશિષ્ટ વર્ગ જ પુરોહિત યા ગુરુપદનું સ્થાન લઈ શકે છે. એમાં વૈદિક મંત્રોનો શુદ્ધ પાઠ અને તે સાથે બીજી વિધિઓ સંકળોલી હોય છે. વારસાગત આવું શુદ્ધ પઠન અને અટપટી વિધિઓમાં નિષ્ણાતપણું એ સર્વને માટે ગમ્ય નથી. તેથી સહેજે જ એમાં ગુરુપદ લેનાર ખાસ બુદ્ધિશીલ અને બુદ્ધિજીવી વર્ગ જ સંભવે. બીજી પ્રથામાં કોઈ એવા અણિશુદ્ધ મંત્રપાઠ કે જટિલ વિધિઓને સ્થાન હતું જ નહીં. તેથી એમાં જે સ્ત્રી કે પુરુષ ઉત્સાહી અને પુરુષાર્થી હોય તે મોવડી બનતો, ગુરુપદ લઈ શકતો. આ કારણે એમાં ઊંચનીચના ભેદને કોઈ ખાસ સ્થાન ન રહેતું.
આર્યો પોતાને વર્ણને કારણે અને વંશને કાસ્ટે બીજાથી ચડિયાતા માનતા. આર્યેતર વર્ગ એ કારણે આર્યવર્ગથી જુદો પડતો. આર્ય વર્તુળમાં પણ વૈદિક બ્રાહ્મણો જ પ્રધાન સ્થાને હતા. આ રીતે ધર્મપરંપરાઓમાં જુદાં જુદાં બળોને લીધે ઊંચનીચનો ભાવ વધારે ને વધારે પોષાતો ગયો. આ ભાવની સામે બીજા વર્તલના લોકો અનેક જાતની દલીલો કરતા અને ચર્ચાઓ પણ કરતા. છતાં ઊંચનીચના ભાવે ધર્મદષ્ટિએ ખાસ રૂપ પકડ્યું. મુખ્ય પુરસ્કર્તાઓ અને ગુરઓ જન્મથી શ્રેષ્ઠત્વ સ્થાપવા લાગ્યા. આમ જાતિવાદનાં બીજ પોષાયાં.
કર્મકાંડી અને વેદરક્ષક મીમાંસક પરંપરાએ એક એવી પણ દલીલ કરી છે કે અમુક છોકરો બ્રાહ્મણ છે એનું પ્રમાણ એટલું જ હોઈ શકે કે એનાં માબાપ બ્રાહ્મણ હતાં. આ જન્મગત જાતિવાદનો બીજાં અનેક વર્તુલો તરફથી પ્રબળ અને પ્રબળતમ વિરોધ થતો રહ્યો, એનાં સુપરિણામ પણ નોંધાયાં છે, છતાં જન્મસિદ્ધ જાતિવાદ એ અમુક ધર્મ-પરંપરાઓમાં તો સિદ્ધ જેવી વસ્તુ