Page Text
________________
૮૦ ૦ દાર્શનિક ચિંતન
વાદમાંથી તત્ત્વજ્ઞાનની પરંપરામાં ત્રણ તાત્ત્વિક વાદો અસ્તિત્વમાં આવ્યા.’ જેમ કે (૧) શબ્દનિત્યત્વ અને સ્ફોટવાદ, (૨) ઈશ્વરપ્રણીત વેદવાદ, (૩) . સ્વપ્રયત્નસિદ્ધ સર્વજ્ઞપુરુષપ્રણીત-શાસ્રવાદ.
૫. ધર્મજ્ઞ તરીકે જ બુદ્ધનો સિંહનાદ :
તત્ત્વજ્ઞાનની જુદી જુદી પરંપરાઓમાં આ ત્રમે વાદોએ પોતપોતાનું એવું અચળ સ્થાન જમાવ્યું છે કે જાણે તેના અભ્યાસીને એમ જ લાગે છે કે આ સ્થાપિત તત્ત્વો નિઃશંક માનવા જેવાં છે. પણ ભારતીય બુદ્ધિએ જે પ્રકર્ષ` શાસ્ત્રીય ક્ષેત્રે સાધ્યો હતો, અને એને જે ધ્યાનપ્રજ્ઞાનું પીઠબળ લાધ્યું હતું, તેને કારણે એ તત્ત્વવાદોની આંટીઘૂંટી અને ગૂંચમાંથી નીકળનાર પણ સાધકો થઈ આવતા. આવો એક સાધક તે તથાગત બુદ્ધ.
તથાગત બુદ્ધે સર્વ કોઈ સમજી શકે અને માની શકે એવી વાણીમાં સિંહનાદ કર્યો કે વેદો નિત્ય કે અપૌરુષેય તો હોઈ જ ન શકે, એટલું જ નહીં, કોઈ પણ વચન પુરુષપ્રયત્ન વિના ઉદ્ભવી ન શકે. વળી, એવો કોઈ ઈશ્વર પણ ન હોઈ શકે કે જે નિઃશરીર પણ હોય અને ગ્રંથો પણ ઉચ્ચારે કે રચે. વળી, એવો કોઈ પુરુષ પણ ન હોઈ શકે જે એક જ સમયમાં સર્વ દેશકાળની સૂક્ષ્મ-સ્થૂળ યાવત્ વસ્તુને હસ્તામલકવત્ સાક્ષાત્ જાણી-જોઈ શકે. હું પોતે એવી શક્તિનો કોઈ દાવો કરતો નથી; મારો દાવો ફક્ત એટલો જ છે કે માનવજાતને જે ધર્મની જરૂર છે, તે ધર્મનાં મૂળ તત્ત્વો હું અનુભવપૂર્વક કહું છું. જો મારું આ કથન લોકોને પોતાની વિચારશક્તિથી માનવા જેવું લાગે તો માને, પણ વર્તમાન જીવનમાં ઉપયોગી થઈ શકે, અને એ પ્રમાણે જીવી શકાય એવા ધર્મ સિવાય વધારે જાણવાને ઉપદેશવાનો મારો દાવો નથી. બુદ્ધના આ સિંહનાદે ઉ૫૨ સૂચિત ત્રણે તત્ત્વવાદો સામે એક મોટો પડકાર ફેંક્યો.
હવે બુદ્ધના કથનનો સૌને જવાબ દેવાનો સમય આવ્યો અને બુદ્ધ સામે ઉપર સૂચિત ત્રણે પરંપરાના તત્ત્વચિંતકોએ પોતપોતાની રીતે મોરચા માંડ્યા. એની લાંબી ચર્ચાઓ દરેક પરંપરાઓમાં અરસપરસ ચાલતી, અને માત્ર પોતપોતાની પરંપરામાં પણ ચાલતી. આ રીતે તત્ત્વજ્ઞાનને લગતું જે વિશાળ વાડ્મય અત્યારે ઉપલબ્ધ છે, તેમાં આ વાદો પણ તાત્ત્વિક સિદ્ધાન્તરૂપે દૃષ્ટિગોચર થાય છે. અહીં કહેવાનું તો છેવટે એટલું જે, કે, આ તાત્ત્વિકવાદોનું મૂળ ઉદ્દ્ભવસ્થાન ધર્મપરંપરા છે.
.
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |