Page Text
________________
૬૮ • દાર્શનિક ચિંતન સંસ્કારોને, સાપ કાંચળીને ઉતારે તેમ મૂળમાંથી જ દૂર કર્યા છે. એટલે જ શ્રી નાનાબાઈ જયારે ઈશાવાસ્ય ઉપનિષદનું ભાષાંતર કરે છે ત્યારે શંકરાચાર્યના કેવળાàતી વિચારની છાયા ઝીલવા છતાં તેમના એકાંગી સંન્યાસમાર્ગી વિચારને નથી આવકારતા, પણ શ્રી અરવિંદ, શ્રી ગાંધીજી, શ્રી રાધાકૃષ્ણન આદિની પેઠે જીવનોપયોગી તમામ કર્મને જ્ઞાનની સમકક્ષ લેખી એ બેનો સુભગ સંવાદ સ્વીકારે છે.
ઉપરની ચર્ચાને આધારે એમ કહી શકાય કે ધાર્મિક અને સામાજિક જીવનની પરિસ્થિતિ બદલાતાં એક જ ગ્રંથનું અર્થદર્શન કેવી કેવી રીતે બદલાય છે. ઈશાવાસ્ય ઉપનિષદ રચાયું ત્યારે રચનારના મનમાં જે અર્થ વિવક્ષિત હશે તે જ અર્થ શંકરાચાર્ય આદિએ કર્યો છે એમ કહી ન શકાય. અને નવયુગના વ્યાખ્યાતાઓ તો સ્પષ્ટ રીતે જ નવી વિકાસશીલ દિશા સ્વીકારે છે. અને છતાં આ બધાં જ અર્થદર્શનોને સાપેક્ષપણે સત્ય લેખવાં જોઈએ.
પ્રસ્તુત પુસ્તકમાં કાઠોપનિષદનો જે અનુવાદ કે સાર છે તે મહત્ત્વના અમુક મંત્રો પૂરતો જ છે. એમાં શ્રી નાનાભાઈએ પોતાની સમજણ પણ જુદી આપી છે. આ સ્થળે એ અનુવાદ, સમજણ કે સાર વિશે મારે ખાસ કાંઈ કહેવાનું નથી, પરંતુ સમગ્રભાવે નચિકેતાના આખ્યાન વિશે કાંઈક લખું તો એ અપ્રસ્તુત નથી.
જેણે નચિકેતાનું ઉપાખ્યાન રચ્યું તે નિષ્ઠાવાન સાધક અને પારદર્શી વિદ્વાન છે એ વિશે તો શંકાને કોઈ સ્થાન જ નથી. મારી દૃષ્ટિએ નચિકેતાનું આ ઉપાખ્યાન એ કોઈ બનેલી ઘટના નથી, પણ તે કાળ સુધીમાં ધર્મ અને અધ્યાત્મસાધનાની જે જે ઉત્ક્રાંતિ થઈ હતી અને થઈ રહી હતી તેનું સુરેખ ચિત્ર છે. નચિકેતા નામથી એક એવું જિજ્ઞાસુ શિષ્યપાત્ર સૂચવાય છે કે જે પારગામી આધ્યાત્મિક ગુરુ પાસે જઈ પોતાનો સંશય રજૂ કરે છે અને સંશય નિવૃત્ત થતાં અધ્યાત્મશોધની તે વખતમાં જ્ઞાત એવી ઉચ્ચમાં ઉચ્ચ ભૂમિકાને સ્વીકારી તે માર્ગે પ્રસ્થાન કરે છે. આ ઉપાખ્યાનમાં મુખ્ય બે નામ છે, નચિકેતા અને યમ. નચિકેતા શિષ્ય છે. ભાષ્યમાં અને બીજા વિવેચકોએ તેનો અર્થ “અજ્ઞ' એવો કર્યો છે પરંતુ એનો સીધો અર્થ મારી દૃષ્ટિએ અસંશય યા અસંદિગ્ધ એવો જ કરવો જોઈએ, કેમકે એ ગુર યમ પાસે જાય છે ત્યારે એક મુખ્ય સંશયને લઈને જ જાય છે. તે સંશય ઉપનિષદમાં જ તે મનુષ્યતીત્વે, નાસ્તીત્વે એવા શબ્દોમાં સ્પષ્ટતયા રજૂ પણ થયો છે, અને
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |