Page Text
________________
ચાર્વાક દર્શન ૧૮૩
બીજો અર્થ પણ આપ્યો છે.
એક રીતે ભૂતચૈતન્યવાદ એના ઉપર થયેલ સર્વદેશીય પ્રહારોથી નષ્ટપ્રાય હતો. આ સ્થિતિ જોઈને જ જાણે ઉમળકો આવ્યો ન હોય તેમ એક વિદ્વાને આત્મવાદ વિરુદ્ધ ગ્રંથ રચ્યો. એ વિદ્વાનનું નામ છે જયરાશિ ભટ્ટ. એનો એ તત્ત્વોપર્ણવસિંહગ્રંથ વડોદરા ગાયકવાડ ઓરિએન્ટલ સિરીઝમાં થી જ પ્રસિદ્ધ થયો છે. જયરાશિ ભટ્ટ જોયું કે આત્મવાદી દાર્શનિકો ભૂતચૈતન્યવાદનું નિરસન કરવામાં એ વાદના સમર્થક, પ્રત્યક્ષ અને અનુમાન પ્રમાણોની ઐન્દ્રિયક જગત પૂરતી મર્યાદિત શક્તિ બતાવી તે વાદનો નિરાસ કરે છે અને પોતાને અભિમત એવાં અનુમાન આગમાદિ પ્રમાણોની અતીન્દ્રિય તત્ત્વગ્રાહી શક્તિ દર્શાવી તે દ્વારા પોતાને અભિમત એવાં અતીન્દ્રિય તત્ત્વો સ્થાપે છે, જેમાં એક આત્મતત્ત્વ પણ છે. આ જોઈ જયરાશિએ “મૂળે તાર:' એ ન્યાયથી પ્રમાણવાદ ઉપર જ પોતાના ગ્રંથમાં પ્રહાર શરૂ કર્યો. તે એટલા સુધી કે તેણે પોતાના સમય સુધીમાં દાર્શનિકોને માન્ય એવાં બધાં જ પ્રમાણોનું પ્રામાણ્ય અસિદ્ધ ઠરાવવા પ્રયત્ન કર્યો. એણે એ પ્રયત્નમાં જે વિકલ્પજાળ અને યુક્તિપ્રયુક્તિનો ઉપયોગ કર્યો છે, તે અસાધારણ છે. છેવટે એણે પોતાની રીતે દર્શાવ્યું કે જો કોઈ પ્રમાણ સિદ્ધ જ ન થાય તો તે દ્વારા સધાતાં તત્ત્વો કદી સિદ્ધ થઈ શકે નહિ. આ રીતે એણે દરેક તત્ત્વવાદી પરંપરાનો નિરાસ કર્યો, પણ આમ કરવા જતાં એને પોતાને જ એક પ્રશ્ન થયો, જે એણે ગ્રંથની શરૂઆતમાં જ ચર્યો છે. પ્રશ્ન એ છે કે જો તત્ત્વમાત્રનું ખંડન કરતા હો તો તેમાં તમને માન્ય એવા ભૂતચૈતન્યવાદી ચાર્વાકનાં ચાર તત્ત્વોનું પણ ખંડન થવાનું. આ રીતે પરમતનું ખંડન કરવા જતાં સ્વમતનું પણ ખંડન થશે. આનો ઉત્તર એણે ચાતુરીપૂર્વક આપ્યો છે. તે કહે છે કે ચાર્વાકોની ચાર તત્ત્વની માન્યતા એ એમની મૂળગત માન્યતા નથી, એ તો માત્ર લોકમાન્યતાનું પ્રતિબિંબ છે. અર્થાત્ ચાર્વાકો જયારે ચાર તત્ત્વ ગણાવે છે ત્યારે એટલું જ સૂચવે છે કે આવાં તત્ત્વો લોકો સ્વીકારે છે. આ રીતે એણે ચાર ભૂતવાદી ચાર્વાકોની પૂર્વપરંપરાને પણ તત્ત્વોપપ્લવ પર ઘટાવી બધા જ દાર્શનિકોને વિચારતા કર્યા.
ચાર યા પાંચ ભૂત માનતી પૂર્વવર્તી ચાર્વાકપરંપરાને આગળ જતાં . એમાં જ વિકસેલી તત્ત્વોપપ્લવની પરંપરા એમ અનાત્મવાદના બે થર ઉત્તરકાલીન દાર્શનિક સાહિત્યમાં દેખાય છે.
અહીં એ નોંધવું અસ્થાને નથી કે ઈહલોકદષ્ટિ ધરાવતા ચાર્વાકોએ પણ
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |