Page Text
________________
૬૪ • દાર્શનિક ચિંતન હોવા છતાં, એક યા બીજે કારણે તેમનામાં આ વિદ્યાનો પારસ્પરિક વિનિમય બહુ નજીવો થયેલો છે. તેથી જ ઉપનિષદોનાં ભાષ્યો અને પ્રાચીન વ્યાખ્યાનોમાં શ્રમણપરંપરાના સાહિત્યનું પૂરતું પરિશીલન જોવામાં નથી આવતું. એ જ રીતે શ્રમણપરંપરાઓના પ્રાચીન ગ્રંથો કે તેની વ્યાખ્યાઓમાં મહત્ત્વપૂર્ણ એવાં પ્રાચીન ઉપનિષદોનું પરિશીલન પણ જોવામાં નથી આવતું. ' આવી સાંપ્રદાયિક મર્યાદા લાંબો વખત ચાલી, પણ એ સંકુચિત કોચેલું કાળક્રમે ભેદાયું. ખાસ કરી પહેલવહેલાં મુસલમાનો દ્વારા અને પછી યુરોપિયન વિદ્વાનો દ્વારા ઉપનિષદ જેવી અધ્યાત્મવિદ્યા ભારત બહાર દૂર દૂર સુધી પહોંચી અને હવે તે માત્ર એના પોતાના જન્મસ્થાનમાં સીમિત ન રહેતાં દેશ-દેશાન્તરના ગંભીર અભ્યાસીઓના ચિંતન-પરિશીલનનો વિષય બની. આને લીધે એ અધ્યાત્મવિદ્યા માત્ર અનેક વિવિધ ભાષાઓમાં જ ન અવતરી, પણ અનેક પાશ્ચાત્ય ભાષાઓમાં તેના ઉપર વિવેચનો સુધ્ધાં લખાયાં.
ભારતમાં પાશ્ચાત્ય સભ્યતા અને શિક્ષણના સંસ્કારો જેમ જેમ મહાવિદ્યાલય તેમ જ વિશ્વવિદ્યાલય દ્વારા વધારે વધારે ફેલાતા ચાલ્યા તેમ તેમ જૂની શિક્ષણપ્રણાલીના સંકુચિત માર્ગો વિશેષ અને વિશેષ મોકળા થતા ચાલ્યા. હવે બ્રાહ્મણ કે શ્રમણની સંપ્રદાયગત શાસ્ત્રીય વિદ્યા માત્ર તે તે સંપ્રદાય પૂરતી ન રહેતાં સર્વસાધારણ બનતી ગઈ. આને લીધે મહાવિદ્યાલયો તેમ જ વિશ્વવિદ્યાલયોના ભણતરમાં કોઈ જાતિભેદ કે પંથભેદ જેવી આડ ન રહી; અને પરિણામે જે ઉપનિષદોનાં વ્યાખ્યાનો માત્ર સંસ્કૃત ભાષામાં જ પ્રથમ થયેલાં તે જ ઉપનિષદોનાં ભાષાન્તરો, વિવેચનો આદિ અનેક ભારતીય ભાષાઓમાં પણ થયાં. તેથી જ આપણે અનેક ભારતીય ભાષાઓમાં પણ ઉપનિષદોના વ્યાપક અભ્યાસને પોષક થાય એવું વિવિધ પ્રકારનું અને વિવિધ કક્ષાનું સાહિત્ય અત્યારે મેળવી શકીએ છીએ. ”
જ્યાં લગી વ્યાખ્યા અને વિવેચનકારો માત્ર તે તે સંપ્રદાયનાં હતાં ત્યાં લગી ઉપનિષદોનાં ભાષ્યો અને વ્યાખ્યાનો માત્ર સંપ્રદાયની પરિભાષા અને તેના વિચાર-આચાર સૂચક સંકેતોમાં થતાં; પણ જયારે નવજાગૃતિએ વિદ્વાનોને વ્યાખ્યા કરવા પ્રેર્યા ત્યારે તેમણે એ પ્રાચીન વ્યાખ્યાઓનો માર્ગ સાવ છોડ્યો તો નહિ, પણ વધારામાં પોતપોતાના અભ્યાસની મર્યાદા અને પોતાના દષ્ટિબિંદુને અનુસરી તેમણે પોતાનાં નવયુગીન ભાષાન્તરો કે
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |