Page Text
________________
સાંપ્રદાયિકતા અને તેના પુરાવાઓનું દિગ્દર્શન • ૯૭ કપડું શીવ’ એમ પણ નહિ કહે. આ રીતે ભિન્ન ભિન્ન સંપ્રદાયના લોકો એક જ દેશ અને એક જ કાળમાં સાથે રહેતા તથા અનેક હિતાહિતના પ્રશ્નમાં સમાન ભાગીદાર હોવા છતાં તેઓના જીવનમાં સાંપ્રદાયિક કટુકતા અને વિરોધની લાગણી પુષ્કળ રહેલી જણાશે. હવે સાંપ્રદાયિકતાના વિશેષ પુરાવાઓ તપાસીએ. પહેલાં વૈદિક સાહિત્ય લઈએ. વિક્રમના પૂર્વવર્તી વૈદિક સાહિત્યમાં સાંપ્રદાયિકતા નથી જ એમ તો ન જ કહી શકાય; પણ તે ત્યાર પછીના સાહિત્યમાં દેખાય છે તેવી ઉગ્ર અને સ્પષ્ટ નથી. વિક્રમના સમય દરમિયાનનું કે ત્યારબાદનું પુરાણ સાહિત્ય એ આપણને મતાંધતાના ઉગ્ર વિશ્વના પ્રથમ નમૂનારૂપે જોવા મળે છે. આ પુરાણોનો પ્રભાવ સાધારણ જનતા ઉપર અપરિમિત હોવાથી તેમાં દાખલ થયેલી મતાંધતા વિશાળ જનતાના હૃદયપટ ઉપર ફેલાયેલી છે. એક વાર જનતાના હૃદયના ઊંડા ભાગમાં દાખલ થયેલ મતાંધતાનું વિષ પછી ધીરે ધીરે ભાવી પેઢીઓના વારસામાં એવી રીતે ઊતરતું ગયું કે તેનું પરિણામ સાહિત્યની બીજી શાખાઓમાં પણ જણાય છે. નાટક અને ચંપૂ કે અલંકારના રસિક, પરિહાસ પ્રિય (મશ્કરા) અને વિલાસી લેખકો એ વિશેની અસરથી મુક્ત ન રહી શકે એ કદાચ સમજી શકાય તેવી બાબત છે; પણ તત્ત્વજ્ઞાન અને મોક્ષપથના પ્રતિનિધિ હોવાનો વિશ્વાસ ધરાવનાર મહાન આચાર્યો અને વિદ્વાનો સુધ્ધાં - એ વિષના ઉગ્ર પરિણામથી મુક્ત નથી રહી શક્યા, એ આર્ય તત્ત્વજ્ઞાનના શ્રેષ્ઠપણાનું અભિમાન રાખનારને આજે તો કાંઈક શરમાવે છે જ. - પ્રસ્તુત નમૂનાઓ માટે અહીં ત્રણ જાતનું વૈદિક સાહિત્ય પસંદ કરવામાં આવે છે : (૧) પુરાણ, (૨) નાટક, અને (૩) દર્શનશાસ્ત્ર. આ ત્રણે પ્રકારના નમૂનાઓ અનુક્રમે જોઈ ત્યારબાદ જૈન, અને બૌદ્ધ સાહિત્યમાંથી તેવા નમૂનાઓ જોવાનો યત્ન કરીશું . • એતદેશીય અને વિદેશીય બધા વિદ્વાનો પ્રચલિત પુરાણો પહેલાં પણ
૧. પુરાણો વિશે સવિસ્તર લખવાનું આ સ્થાન નથી, પણ તેની વ્યવસ્થિત માહિતી
મેળવવા ઇચ્છનારે મરાઠીમાં વૈદ્ય ચંબક ગુરુનાથ કાળેનું પુરાણ નિરીક્ષણ જોવું, તથા કૅબ્રીજ હિસ્ટરી ઓફ ઈન્ડિયામાં પ્રો. ઈ. જે રેપ્સનનો પુરાણો વિશેનો નિબંધ. વિન્સેટ સ્મિથનું અર્લી હિસ્ટરી ઑફ ઇન્ડિયામાં પુરાણોનો સમય એ નામનું પરિશિષ્ટ જોવું, અને પુરાણોના ખાસ અભ્યાસી ઍફ, ઇ. પાર્જિટર એમ. એ. કૃત ધ પુરાણ ટેકસ્ટ ઑફ ધ સ્ટડિઝ. ઑફ ધ કલિ એજ તથા એન્શન્ટ ઇન્ડિઅન હિસ્ટોરિકલ ટ્રેડિશન એ પુસ્તકો જોવાં.
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |