Page Text
________________
૯૬ • દાર્શનિક ચિંતન એક જ વૈદિક સંપ્રદાયના બે વૈષ્ણવ અને શૈવ પંથો વચ્ચેનો એટલે સુધી વિરોધ નજરે પડશે કે, “શિવ'નું નામ ન લેવાય તે માટે વૈષ્ણવ દરજીને
સાથે જોડાય છે અને ઘણી વાર તો વિદ્યામાં ગુરુશિષ્યનો સંબંધ પણ ધરાવે છે. આવી સ્થિતિમાં તેઓને સર્પ નકુલ જેવા જન્મશત્રુ કહેવા એ ખાસ અર્થ સૂચક છે? અને તે એ કે એક વાર ધાર્મિક મતભેદ નિમિત્તે ઊભો થયેલ વિરોધ એ બન્નેમાં એટલે સુધી તીવ્ર થઈ ગયો કે એક વર્ગ બીજા વર્ગને જોઈ હૃદયમાં સ્વાભાવિક રીતે જ ચિડાઈ જાય. જેને આજે પ્રાચીન પ્રકૃતિના બ્રાહ્મણો અને શ્રમણોનો કાંઈક પરિચય હશે તે આ હકીકતને જરાપણ નિર્મૂળ નહીં કહે. અનેક વ્યવહારોમાં સાથે જોડાવા છતાં પણ ધર્માભિમાની બન્ને વર્ગો પ્રસંગ આવતાં એકબીજા વિશે કાંઈક લસતું બોલવાના જ. આ ઊંડા ધાર્મિક મતાંધતાના વિરોધને કારણિક વિરોધ કરતાં વધારે તીવ્ર જણાવવા ખાતર વૈયાકરણોએ જાતિવિરોધની કક્ષામાં મૂકેલો છે. જો કે તે વસ્તુતઃ જાતિવિરોધ તો નથી જ. શ્રમણોમાં વેદવિરોધી બધાએ આવે છે. બૌદ્ધ, આજીવક, જૈન એ બધા શ્રમણપક્ષીય છે. એઓને બ્રાહ્મણગ્રંથોમાં નાસ્તિક શબ્દથી પણ ઓળખાવ્યા છે.
नास्तिको वेदनिन्दकः । मनुस्मृ० अ० २ श्लो० ११ આ બે વર્ગના વિરોધના ઇતિહાસનું મૂળ જો કે બહુ જૂનું છે અને તે બન્ને વર્ગના પ્રાચીન સાહિત્યમાં દેખાય છે, છતાં વ્યાકરણશાસ્ત્રમાં આ વિરોધનું ઉદાહરણ સૌથી પહેલાં જિનેંદ્રબુદ્ધિના ન્યાસમાં અત્યારે જોવામાં આવ્યું છે. જિનેંદ્રબુદ્ધિ એ બૌદ્ધ વિદ્વાન છે. તેનો વ્યાસ કાશિકા ઉપર છે. કાશિકા એ.વામન અને જયાદિત્ય ઉભયની બનાવેલી પાણિનીય સૂત્રો ઉપરની બૃહદ્ધત્તિ છે. જિતેંદ્રબુદ્ધિનો સમય ઈસ્વી. ૮ મો સૈકો મનાય છે. ત્યારબાદ કૈયટના મહાભાષ્ય ઉપરના વિવરણમાં એ ઉદાહરણ મળે છે. કૈયટનો સમય ૧૧મો સૈકો મનાય છે. જુઓ સીસ્ટમ્સ ઑફ સંસ્કૃત ગ્રામર એસ. કે. બલ્વલ્કર પરિશિષ્ટ ૩. ત્યારબાદ આચાર્ય હેમચંદ્રના સ્વોપજ્ઞ શબ્દાનુશાસનમાં એ ઉદાહરણ મળે છે. મહાભાષ્ય ચાંદ્ર કે કાશિકા જેવા પ્રાચીન વ્યાકરણ ગ્રંથોમાં એ ઉદાહરણ નથી. પણ સાતમા સૈકા પછીના વ્યાકરણ ગ્રંથોમાં એ ઉદાહરણ છે. એ બીના પણ ખાસ ધ્યાન ખેંચે તેવી છે. આ સમયે પૌરાણિક સમય અને પૌરાણિક સમય એટલે સંપ્રદાયોના વિરોધનો સમય. તેથી જ તે વિરોધના અસરની નોંધ વૈિયાકરણો પણ લીધા વિના રહેતા નથી. બ્રાહ્મણનીતિમ્ એવું ઉદાહરણ છે. તેની એકાદ દક્ષિણની પ્રતિમાં શ્રમળ ત્રાહિમાં એવો પણ પાઠ છે. જુઓ પૃ. ૪૪૭ જિનેંદ્રબુદ્ધિના ન્યાસમાં. યટ શ્રમણવ્રાક્ષi અને હેમચંદ્ર બ્રાહ્મણત્રમાં ઉદાહરણ આપે છે. જુઓ અનુક્રમે મહાભાષ્ય પ્રવીત ૨-૪-૯ પૃ. ૭૮૧ કલકત્તા આવૃત્તિ સૈ૦ ૩-૧૪૧. શાકટાયનની અમોઘવૃત્તિ આ ટિપ્પણ લખતી વખતે હસ્તગત નથી; પણ એમાં એ ઉદાહરણ હોવાનો વધારે સંભવ છે કારણ તેની રચના પણ પૌરાણિક વિરોધના યુગમાં જ થયેલી છે.
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |