Page Text
________________
માનવતાના પાયા, એનું મૂલ્યાંકન અને જીવનમાં એનો વિનિયોગ • ૨૦૯ નહીં. મોક્ષનો સંબંધ પણ આ જીવનમાં જ છે. મોક્ષ એટલે શરીરથી મુક્ત થવું, એટલું જ બસ નથી પણ ખરી રીતે ચિત્તમાં જે વાસનાઓ છે, મલિન વૃત્તિઓ છે, સંકુચિતતા છે, એનાથી મુક્ત થવું એ જ સાચી મુક્તિ છે.
ઉપનિષદુમાં કહ્યું છે, અને તે વાત સાચી છે કે “માણસનું મન જ એવું છે કે એક યા બીજા કાળે એ સંકીર્ણતા, સંકોચ કે સંકડામણ અનુભવી શકતું નથી કે મર્યાદાબદ્ધ રહી શકતું નથી.” એને જેમ જેમ ખીલવાની વિકસવાની તક મળે, એમ એમ એ પ્રમોદ અનુભવે છે, સુખ અનુભવે છે, એટલે ક્યારેક ને ક્યારેક તો એ મોકળાશ અનુભવવા માગે છે, આંતરિક મોકળાશ અનુભવવા માગે છે, અને એ આંતરિક મોકળાશ અનુભવવા માટે એને પોતાની જે આસુરી વૃત્તિઓ, તેના પર કાબૂ મેળવવો પડે છે. અને
જ્યાં આસુરી વૃત્તિઓ ઉપર કાબૂ મેળવ્યો, ત્યાં જ મોક્ષનું બીજ નંખાઈ ગયું સમજવું, મોક્ષનો બીજો કોઈ જુદો અર્થ નથી.
એટલે ગાંધીજીએ જેમ ચાર આશ્રમોનું પોતાના જીવનમાં એક તીર્થ બનાવ્યું કે જુઓ, આ આશ્રમોનો વિરોધ નથી-શરત એટલી જ કે જે માણસો આશ્રમમાં જોડાનાર હોય તે પ્રામાણિક હોવા જોઈએ. બ્રહ્મચર્યાશ્રમમાં દાખલ થયો અને એનું મન બીજી બાજુ ભટકતું હોય, ગૃહસ્થાશ્રમમાં દાખલ થયો અને એની જવાબદારી ન સમજતો હોય, અને સંન્યાસ કે વાનપ્રસ્થાશ્રમ સ્વીકાર્યો હોય અને મન પાછું ભટકતું હોય તો તે ન ચાલે-તે જ રીતે એમને એ પણ બતાવ્યું કે ખરેખર બહાદૂર અને વિવેકપૂર્વક જીવન જીવનાર માટે ચાર વર્ણોનો પરસ્પર વિરોધ નથી અને એ જ રીતે ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરુષાર્થનો પણ પરસ્પર વિરોધ નથી.
ગાંધીજીએ જ્યારે, આ રીતે, સત્યની દિશામાં મોટું ફેરવ્યું અને એ જ જ્યારે એમનો ધ્રુવતારો થયો, અને એ બાજુ એમમે કૂચ શરૂ કરી, એટલે એમને તરત જ સૂઝી આવ્યું કે, સત્યને સમજવા માટે અને એ દિશામાં આગળ વધવા માટે તો જરૂર છે અહિંસાની. અને અહિંસા એટલે પ્રેમવૃત્તિ, અહિંસા એટલે બીજામાં પોતાપણાનો ભાવ અને પોતામાં બીજાપણાનો ભાવ. એમાંથી એમણે હાથમાંની શક્તિ અને બુદ્ધિમાની શક્તિ, એ બેયને નવું રૂપ આપ્યું, એટલે “તેને ત્યજેન મુન્નીથા:' એ મંત્ર એમના જીવનમાં સાકાર થયો અને અહિંસાને માર્ગે ચાલતાં એમણે અહિંસાનું નવું રૂપ ખીલવ્યું.
આજ સુધી કોઈ એમ નહોતું માનતું કે માણસો શસ્ત્ર વિના લડી શકે : દુનિયામાં કોઈ એવું માનતું જ નહીં, યુદ્ધશાસ્ત્રીઓ હોય કે બીજા ગમે તે
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |