Page Text
________________
૮૪ • દાર્શનિક ચિંતન અવિદ્યા યા માયા છે, તેને લીધે અખંડ બ્રહ્મમાં વિવિધ ભેદમય સૃષ્ટિનો આભાસમાત્ર થાય છે. જેમ વિજ્ઞાનવાદે ક્ષણિક વિજ્ઞાનધારાઓ માની તેમાં અવિદ્યા કલ્પી હતી, તેમ શંકરે અખંડ બ્રહ્મમાં અવિદ્યાશક્તિ કલ્પી સૃષ્ટિનું ઉપપાદન કર્યું. શૂન્યવાદે અવિદ્યા તો માની જ, પણ એના અધિષ્ઠાન લેખે કોઈ પણ તત્ત્વને નિરૂપવાની ના પાડી. શૂન્યવાદ વાણી અને મનના અગોચરત્વને આધારે શૂન્યને પારમાર્થિક કહે છે. તો બ્રહ્મવાદી પણ બ્રહ્મને વાણી-મનથી અગોચર કહે જ છે. ફેર હોય તો એટલો જ છે કે, શુન્યવાદ માત્ર નિષેધ કર્યું જાય છે, જયારે વિજ્ઞાનવાદ અને બ્રહ્મવાદ નેતિ નેતિ કહીને પણ અમુક ભાવાત્મક તત્ત્વ માને છે.
ઉપર સૂચવેલ તત્ત્વજ્ઞાનના ત્રણે વાદોનું લક્ષ્ય તો છેવટે એ જ છે પુનર્જન્મની ઘટમાળથી મુક્ત થવા ક્લેશો અને અવિદ્યાને નિર્મૂળ કરવાં. આમ ઉદ્દેશ તો એ જ છે, જે પૂર્વકાલીન નિવૃત્તિમાર્ગના પુરસ્કર્તા પરિવ્રાજકોટ કે અનગારોનો હતો; પણ એ ઉદ્દેશ સિદ્ધ કરવાની લાંબા વખતથી ચાલતી આવેલી પ્રણાલિકાઓમાં ઉપરના ત્રણે તત્ત્વવાદોએ ધર્મપરંપરામાં એક નવી ક્રાંતિ સર્જી. તે ક્રાંતિ એટલે જિવાતા બાહ્ય જગતને મિથ્યા માની તેને ત્યજવા માટેના વિવિધ ઉપાયોની શોધ. આ શોધને પરિણામે એક જ્ઞાનમાર્ગ અસ્તિત્વમાં આવ્યો, જે બ્રહ્મજ્ઞાનમાં ઇતિશ્રી (સંપૂર્ણતા) માની સર્વ લૌકિકધાર્મિક કર્તવ્યોને પણ બંધન માનવા લાગ્યો. જો જગત મિથ્યા છે, તો એને અંગે ઊભાં થતાં કર્તવ્યો પણ મિથ્યા જ હોઈ શકે; અને જે મિથ્યા છે, તે તો હેય (ત્યાજ્ય) છે. એટલે જગતમાં રહેવા છતાં, અને જગતને આધારે પોષાવા છતાં, તેને લગતાં કર્તવ્યોમાં ઉદાસીનતા ધારણ કરનાર એક સંન્યાસમાર્ગ પ્રવૃત્ત થયો. બીજી બાજુ વિજ્ઞાનવાદ અને શૂન્યવાદે પણ બાહ્ય જગત અને કલ્પનાઓને સંવૃતિ કહી માત્ર ધ્યાનપરાયણ રહેવાની અને ધ્યાન કરતાં કરતાં પણ અંતે નિર્વિકલ્પ દશા સાધવાની પ્રણાલિકા પોષી. એ પ્રણાલિકાને લીધે પણ એવો જ એક ધ્યાની કે યોગીવર્ગ ઊભો થયો, જેને સંઘ કે સમાજના કોઈ કર્તવ્ય સાથે જાણે લેવાદેવા ન હોય.
આ રીતે નૈષ્કર્મ ધર્મ અને નિર્વિકલ્પક ધ્યાનધર્મ બન્ને ઉત્તરોત્તર પ્રબળ થતા ગયા, અને ધર્મપરંપરા ઉપરાંત સમાજ તેમ જ રાષ્ટ્રના પ્રવૃત્તિપ્રધાન જીવન ઉપર પણ તેમણે ભારે અસર પડી. - લોકો સમાજમાં રહેતા આવ્યા છે. એને લગતાં કર્તવ્યો પણ કર્યું જાય છે. અનેક જણ સમજપૂર્વક-વેઠ માન્યા વિના કર્તવ્યોનું પાલન પણ કરે છે.
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |