Page Text
________________
૧૫૮ • દાર્શનિક ચિંતન સાંપ્રદાયિકતાનો પાસ બાદ કરતાં થોડી ઘણી પણ ઐતિહાસિક બીના તેમાં સમાયાનો સંભવ લાગે છે. તેથી સાંપ્રદાયિકતાના પુરાવાની અને ઇતિહાસની એ બંને દૃષ્ટિએ કથાઓ અગત્યની છે.
એકંદર જૈન સાહિત્ય જોતાં તેમાં જૈન દર્શનમાંથી ચાર જૈનેતર દર્શનો નીકળ્યાની હકીકત મળે છે. સાંખ્ય, બૌદ્ધ, આજીવક અને વૈશેષિક. એ ચારમાં સાંખ્યદર્શનની જૈન દર્શનમાંથી ઉત્પત્તિનું વર્ણન શ્વેતામ્બર-દિગમ્બર બને સાહિત્યમાં છે. આજીવક અને વૈશેષિક દર્શનની ઉત્પત્તિનું વર્ણન દિગમ્બર સાહિત્યમાં નથી, ફક્ત શ્વેતાંબર સાહિત્યમાં છે. તે જ રીતે બૌદ્ધ દર્શનની જૈન દર્શનમાંથી ઉત્પત્તિનું વર્ણન શ્વેતામ્બર સાહિત્યમાં નથી, ફક્ત દિગમ્બર સાહિત્યમાં છે. આ ચારેય દર્શનોની ઉત્પત્તિ વિશેના સાહિત્યમાંના વર્ણનનો અનુક્રમે સાર આપું તે પહેલાં તે દર્શનોને લગતું કેટલુંક સ્પષ્ટીકરણ કરી દેવું યોગ્ય છે.
૧-સાંખ્યદર્શન એ અતિ પ્રચીન ભારતીય દર્શનોમાંનું એક છે. એના આદિ પ્રવર્તક તરીકે કપિલ ઋષિનો નિર્દેશ વૈદિક સાહિત્યમાં સર્વત્ર થયેલો છે. મહાભારતમાં કપિલને સાંખ્યદર્શનના વક્તા કહ્યા છે, ભાગવતમાં
૧. અહીં જૈન દર્શનમાંથી અન્ય દર્શનોની ઉત્પત્તિનો ઇતિહાસ વિરક્ષિત નથી પણ
ઇતિહાસને લગતી બીજી અનેક બાબતોમાં એ કથાઓનું કે તેના કેટલાક ભાગનું ખાસ
મહત્ત્વ છે, એવો ભાવ વિવક્ષિત છે, ૨. “
સાસ્ય વ@I પિત્ત: પર: પુતઃ हिरण्यगर्भो योगस्य वक्ता नान्यः पुरातनः" ||
-મહાભારત મોક્ષધર્મ ૩. “પ્રજાપતિનો પુત્ર મનુ નામે સમ્રા બ્રહ્માવર્ત દેશમાં રહ્યો રહ્યો સપ્લાર્ણવ પૃથિવીનું
શાસન કરતો હતો. શતરૂપા નામે તેની મહારાણી હતી, તેને પ્રિયવ્રત અને ઉત્તાનપાદ એ બે પુત્ર અને દેવહૂતિ નામે કન્યા હતી. તે સમયે કદમ નામે એક ઋષિ હતો, તેને બ્રહ્માએ પ્રજા ઉત્પન્ન કરવાની પ્રેરણા કરી તેથી તે ઋષિએ સરસ્વતી તીરે જઈને દસ હજાર વર્ષ પર્યત તપ તપ્યું. તપના પ્રભાવે ઋષિને શંખચક્રગદાધર, ગરૂડવાહન એવા ભગવાનું પુષ્કરાક્ષનું સાક્ષાત દર્શન થયું. ઋષિએ ભગવાનને વિનંતી કરી કે, હું ગૃહમેધ માટે ધેનુમાન સમાનશીલવાળી કોઈ કન્યાનું પાણિગ્રહણ કરવાને ઇચ્છું છું. ભગવાને કહ્યું કે, તે બ્રહ્મનું ! તમારે માટે મેં બ્રહ્માવર્તના રાજા મનુની પુત્રી દેવહૂતિની યોજના કરી રાખી છે. તેઓ તમને જોવા માટે પણ આવનારા છે, આમ કહીને ભગવાન અંતર્ધાન થયા. હવે કર્દમ ઋષિ બિંદુ સરોવરની પાસે રહીને મનુના આગમની પ્રતિક્ષા કરવા લાગ્યા. એટલામાં મનુ
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |