Page Text
________________
દાર્શનિક ક્ષેત્રમાં સંશોધન ૦ ૮૭ દેખાય છે કે જેને જોઈને તટસ્થ સમાલોચક ક્યારેય પણ નહિ માની શકે કે કોઈ એક યા બધા સંપ્રદાયના સવિસ્તર મંતવ્ય સાક્ષાત્કારના વિષયો થયા હોય. અને જો આ મંતવ્ય સાક્ષાત્કૃત હોય તો કયા સંપ્રદાયના? કોઈ એક સંપ્રદાયના પ્રવર્તકને વિવરણના વિષયમાં સાક્ષાત્કર્તા-દ્રષ્ટા સાબિત કરવો એ અઘરું કામ છે. આથી કરીને બહુ થયું તો ઉક્તમૂળ પ્રમેયોમાં દર્શનનો સાક્ષાત્કાર અર્થ સ્વીકારી લીધા બાદ વિવરણના વિષયમાં દર્શનનો કોઈ બીજો જ અર્થ કરવો પડશે.
વિચાર કરવાથી એમ લાગે છે કે દર્શનનો બીજો અર્થ “સબળ પ્રતીતિ જ કરવો ઠીક છે. શબ્દના અર્થોના પણ જુદા જુદા સ્તર હોય છે. દર્શનના અર્થનો આ બીજો સ્તર છે. આપણે વાચક ઉમાસ્વાતિના “તત્વાર્થશ્રદ્ધા સગર્શનમ” સૂત્રમાં તથા એની વ્યાખ્યાઓમાં આ બીજો સ્તર સ્પષ્ટ દેખી શકીએ છીએ. વાચકે સાફ કહ્યું છે કે પ્રમેયોમાં શ્રદ્ધા એ જ દર્શન છે. અહીંયાં એ ન ભૂલવું જોઈએ કે શ્રદ્ધા એટલે બળવતી પ્રતીતિ યા વિશ્વાસ અને નહિ કે સાક્ષાત્કાર શ્રદ્ધા યા વિશ્વાસ, સાક્ષાત્કારને સંપ્રદાયમાં જીવિત રાખવા માટે એક ભૂમિકા વિશેષ છે જેને મેં દર્શનનો બીજો સ્તર કહ્યો છે.
આમ તો સંપ્રદાય પ્રત્યેક દેશના ચિન્તકોમાં જોવા મળે છે. યુરોપનાં તત્ત્વચિંતનની આદ્ય ભૂમિ ગ્રીસના ચિન્તકોમાં પણ પરસ્પરવિરોધી અનેક સંપ્રદાયો રહ્યા છે, પરંતુ ભારતીય તત્ત્વચિન્તકોના સંપ્રદાયની કથા કંઈક જુદી જ છે. આ દેશના સંપ્રદાય મૂળમાં ધર્મપ્રાણ અને ધર્મજીવી રહ્યા છે. બધા સંપ્રદાયોએ તત્ત્વચિન્તનને આશ્રય જ નથી આપ્યો, પરંતુ એના વિકાસ અને વિસ્તારમાં પણ બહુ ફાળો આપ્યો છે. એક રીતે ભારતીય તત્વચિન્તનનો બૌદ્ધિક પ્રદેશ જુદા જુદા સંપ્રદાયોના પ્રયત્નનું જ પરિણામ છે, પણ આપણે જે વિચારવાનું છે તે તો એ છે કે પ્રત્યેક સંપ્રદાય પોતાનાં જે મંતવ્યો પર સબળ વિશ્વાસ રાખે છે અને જે મંતવ્યોને બીજા વિરોધી સંપ્રદાયો બિલકુલ માનવાને તૈયાર નથી એ મંતવ્યો સાંપ્રદાયિક વિશ્વાસ યા સાંપ્રદાયિક ભાવનાના જ વિષયો માની શકાય છે. સાક્ષાત્કારના વિષયો નહિ. આવી રીતે સાક્ષાત્કારનો સામાન્ય સ્ત્રોત સંપ્રદાયોની ભૂમિ પર વિવરણના વિશેષ પ્રવાહોમાં વિભાજિત થતાં જ વિશ્વાસ અને પ્રતીતિનું રૂપ ધારણ કરવા માંડે છે.
જયારે સાક્ષાત્કાર વિશ્વાસરૂપમાં પરિણત થયો ત્યારે એ વિશ્વાસને સ્થાપિત રાખવા અને એના સમર્થન માટે સંપ્રદાયોની કલ્પનાઓનો,
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |