Page Text
________________
૮૮ • દાર્શનિક ચિંતન દલીલોનો તથા તર્કોનો આશ્રય લેવો પડ્યો. બધા સાંપ્રદાયિક તત્ત્વ- ચિન્તકો પોતપોતાના વિશ્વાસની પુષ્ટિ માટે કલ્પનાઓનો આશ્રય પૂર્ણ રીતે લેતા હોવા છતાં એમ માનતા રહ્યા કે અમે અને અમારો સંપ્રદાય જે કંઈ માને છે તે બધું કલ્પના નથી, કિન્તુ સાક્ષાત્કાર છે. આ પ્રમાણે કલ્પનાઓનો તથા સત્યઅસત્ય અને અર્ધસત્ય તર્કોનો સમાવેશ પણ દર્શનના અર્થોમાં થઈ ગયો. એક તરફથી જ્યાં સંપ્રદાયે મૂળ દર્શન એટલે કે સાક્ષાત્કારની રક્ષા કરી અને એને સ્પષ્ટ કરવા માટે અનેક પ્રકારનાં ચિંતનને ચાલુ રાખ્યું તથા એને વ્યક્ત કરવાની અનેક મનોરમ કલ્પનાઓ કરી, ત્યાં બીજી બાજુથી સંપ્રદાયના વધારાથી વધતી તથા ફૂલીફાલનારી તત્ત્વચિંતનની વેલ એટલી પરાશ્રિત થઈ ગઈ કે એને સંપ્રદાય સિવાય બીજો કોઈ સહારો જ ન રહ્યો. ફલત પર્દાનશીન પદ્મિનીઓ માફત તત્ત્વચિન્તનની વેલ પણ કોમળ અને સંકુચિત દૃષ્ટિવાળી બની ગઈ.
આપણે સાંપ્રદાયિક ચિંતકોનો આ ઝોક રોજ જોઈએ છીએ કે તેઓ પોતાનાં ચિંતનમાં કેટલીયે ઓછપ અથવા પોતાની દલીલોમાં કેટલીયે શિથિલતા હોય એને લગભગ પારખી જ નથી શકતા. અને બીજા વિરોધી સંપ્રદાયનાં તત્ત્વચિન્તનોમાં ગમે તેટલા સદ્ગણો કે વિશદતા કેમ ન હોય એનો સ્વીકાર કરવામાં પણ તેઓ ખચકાય છે. સાંપ્રદાયિક તત્ત્વચિંતકોનું આ માનસ પણ વર્તાઈ આવે છે કે તેઓ અન્ય સંપ્રદાયના પ્રમેયોને કે વિશેષ ચિંતનોને સ્વીકારી લઈને મુક્ત કંઠે એના પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા દર્શાવવામાં પણ ઢીલા પડે છે. દર્શન જ્યારે સાક્ષાત્કારની ભૂમિકાને ઉલ્લંઘી વિશ્વાસની ભૂમિકા પર આવે છે અને એમાં કલ્પનાઓ અને સત્યાસત્ય તર્કોનો પણ સમાવેશ થવા માંડે છે ત્યારે દર્શન સાંપ્રદાયિક સંકુચિત દષ્ટિઓમાં આવૃત્ત થઈને, મૂળમાં શુદ્ધ આધ્યાત્મક હોવા છતાં પણ અનેક દોષોનો પુંજ બની જાય છે. હવે તો પૃથક્કરણ કરવું જ કપરું થઈ ગયું છે કે દાર્શનિક ચિંતનમાં કયું કલ્પના માત્ર છે, કયો સાચો તર્ક છે, કે કયો અસત્ય તર્ક છે? દરેક સંપ્રદાયના અનુયાયી, ભલે તે અશિક્ષિત હો કે શિક્ષિત હો, વિદ્યાર્થી હો કે પંડિત હો, એમ સમજીને જ પોતાના તત્ત્વચિંતક ગ્રંથોને સાંભળે છે યા ભણે-ભણાવે છે કે આ અમારા તત્ત્વગ્રંથમાં જે કંઈ લખ્યું છે તે અક્ષરશઃ સત્ય છે, એમાં ભ્રાંતિ કે સંદેહને અવકાશ જ નથી તથા આમાં જે કંઈ છે તે બીજા કોઈ સંપ્રદાયના ગ્રંથમાં નથી, અને હોય તો પણ અમારા સંપ્રદાયમાંથી એમાં ગયું છે. આ પ્રકારની પ્રત્યેક સંપ્રદાયની અપૂર્ણમાં પૂર્ણ માની લેવાની પ્રવૃતિ એટલી અધિક બળવતી
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |