Page Text
________________
૧૬૮ ૦ દાર્શનિક ચિંતન
લઈ એ તપસ્વી કણાદને છ પદાર્થનો ઉપદેશ આપ્યો જે ઉપરથી એ ઋષિએ વૈશેષિક દર્શન રચ્યું અને ઔલૂક્થદર્શન તરીકે પ્રસિદ્ધિમાં આવ્યું. કણાદનો એ દશાધ્યાયી પ્રમાણ સૂત્રગ્રંથ ઈ. સ.ના પ્રારંભ પહેલાંનો લાગે છે.
સાહિત્યની તત્કાલીન સમગ્ર શાખાઓમાં પ્રામાણિકપ્રકાંડ જૈનાચાર્ય હેમચંદ્ર પોતાના અભિધાનચિન્તામણિ કોષમાં વૈશેષિક અને ઔલૂક્સ એ બે નામને સમાનાર્થરૂપે મૂકી તેની સ્વોપજ્ઞટીકામાં આલૂમ્ચ નામનો ખુલાસો કરતાં વૈદિક પુરાણોમાંની આખ્યાયિકાને જ કાંઈક અનુસરી કહે છે કે ઉલૂકવેષધારી મહેશ્વરે જે દર્શન રચ્યું તે ઔલૂક્સ અથવા વૈશેષિક.
૨
પરંતુ જૈન ગ્રંથોમાં એ ઔલૂક્સ દર્શન જૈન દર્શનમાંથી નીકળ્યાનું વર્ણન છે. જૈન ગ્રંથોમાં જે સાત નિષ્નવો (પ્રથમ જૈન છતાં પાછળથી જૈનમત ત્યજી તેનો અપલોપ કરી જુદું મન્તવ્ય સ્થાપનારાઓ)નું વર્ણન છે. તેમાં છઠ્ઠા નિષ્નવ તરીકે થયેલ વ્યક્તિથી ઔલૂક્સદર્શન નીકળ્યાની મનોરંજક વાત નોંધાયેલી છે. એ છઠ્ઠા નિહ્નવ થયાનો અને તેનાથી ઔલૂક્ચદર્શન ચાલ્યાનો કાળ જૈન નોંધ પ્રમાણે વિક્રમની પહેલી સદી આવે છે.
સાંખ્ય દર્શનની ઉત્પત્તિ વિશે જૈન ગ્રંથોમાં સૌથી પ્રાચીન વર્ણન આવશ્યકનિર્યુક્તિમાં છે એનો જ સાર આ સ્થળે પરિશિષ્ટ નં. ૧ માં આપવામાં આવે છે. નિર્યુક્તિની એ જ હકીકતને આલંકારિક રૂપ આપી આચાર્ય હેમચંદ્રે પોતાના ‘ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત્ર’ નામના પ્રસિદ્ધ ગ્રંથમાં સવિસ્તર વર્ણવી છે. દિગંબર ગ્રંથોમાં એ જ વર્ણન જૂનામાં જૂનું આદિપુરાણમાં જોવામાં આવ્યું છે. તેમાં શ્વેતાંબર ગ્રંથો કરતાં થોડો ફેર છે અને તે એ કે શ્વેતાંબર ગ્રંથોમાં મરીચિના શિષ્ય તરીકે કપિલનો અને તેનાથી સાંખ્ય મત ફેલાયાનો ઉલ્લેખ છે જ્યારે આદિપુરાણમાં મરીચિથી જ ત્રિદંડી માર્ગ નીકળ્યાની વાત છે તેના શિષ્ય તરીકે કપિલનો નિર્દેશ જ નથી, (હિંદી અનુવાદ પૃ. ૬૩૭)
વિક્રમના દશમા સૈકામાં થયેલા દિગંબરાચાર્ય દેવસેને પોતાના
૧. જુઓ હિંદ તત્ત્વજ્ઞાનનો ઇતિહાસ, ભાગ પહેલો, પૃ. ૨૨૨. ૨. જુઓ અભિધાનચિંતામણિ, કાંડ ૩. શ્લોક. ૫૨૬ની સ્વોપશ ટીકા.
3. " बहुरय पएस अव्वत्त समुच्छेद दुग तिग अबद्धिया चेव ।
सत्ते णिण्हगा खलु तित्थम्मि उ वद्धमाणस्स" ॥७८॥
૪. આવશ્યકગાથા ૭૮૨ પૃ. ૩૧૨.
–આવશ્યકવૃત્તિ પૃ. ૩૧૧-૩૧૮.
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |