Page Text
________________
સાંપ્રદાયિકતા અને તેના પુરાવાઓનું દિગ્દર્શન • ૧૬૭ પરંપરા માત્ર વિચાર અને સાહિત્યમાં છે અને તે જેવી તેવી નથી છતાં તેના સ્વતન્ન આચાર્યોની પરંપરા તો ક્યારનીયે બીજા નવા ઉદ્દભવ પામેલા સંપ્રદાયોના રૂપમાં સમાઈ ગઈ છે અને નામશેષ થઈ ગઈ છે. પણ એક કાળે' એ દર્શનના પ્રચારક આચાર્યો જેમ વિચારમાં તેમ આચારમાં પણ સ્વતન્દ્ર સ્થાન ભોગવતા. વૈશેષિક દર્શનનું બીજું નામ પાશુપત કે શૈવદર્શન પણ છે.
એ દર્શનનો મૂળ ગ્રંથ કણાદસૂત્ર નામે આજે ઉપલબ્ધ છે, તેને દશાધ્યાયી પણ કહે છે. એના ઉપર અનેક ભાષ્ય, ટીકા, વિવરણ આદિ ગ્રંથો લખાયા છે, અને તેમાંથી બીજા બધાં ભારતીય દર્શનો ઉપર ઓછોવત્તો પ્રકાશ પાડતું વિપુલ સાહિત્ય જન્મે છે અને જીવિત પણ છે. એ મહત્ત્વપૂર્ણ વૈશેષિક સૂત્રના રચયિતા કાશ્યપ ગોત્રીય કણાદ. એ જ વર્તમાન વૈશેષિક દર્શનના આદ્ય પ્રવર્તક છે. ઋષિ કણાદનું બીજું નામ ઔલુક્ય હોવાથી એ દર્શનને ઔલૂક્યદર્શન પણ કહે છે. એ દર્શનની ઉત્પત્તિ વિશે બૌદ્ધ ગ્રંથોમાંથી તો કાંઈ વાંચવામાં આવ્યું નથી, પણ એ કણાદઋષિ વિશે વૈદિક પુરાણોમાં થોડી માહિતી છે. વાયુપુરાણ આદિ પુરાણો કણાદને ઉલૂકના પુત્રરૂપે વર્ણવે છે અને રાજશેખર તો કહે છે કે મહેશ્વરે ઉલૂક(ધૂવડ)નું રૂપ
૧. “આ દર્શનનું બીજું નામ પાશુપત” કે “કાણાદા દર્શન પણ છે. આ દર્શનને
અનુસરનારા સાધુઓનો વેષ અને આચાર નૈયાયિકમતી સાધુઓની સમાન છે. નિયાયિક મતી સાધુઓના વેષ અને આચાર આ પ્રમાણે છે : એ સાધુઓ દંડ રાખે છે, મોટી લંગોટી પહેરે છે, શરીરે કામળી ઓઢે છે, જટા વધારે છે, શરીરે રાખ ચોળે છે, જનોઈ પહેરે છે, જલપાત્ર-કમંડલુ-રાખે છે, રસકસ વિનાનું ભોજન લે છે, ઘણું કરીને વનમાં જ રહે છે, હાથમાં તુંબડું રાખે છે, કંદમૂળ અને ફળ ઉપર રહે છે અને પરોણાગત કરવામાં ઉજમાળ રહે છે. તેઓ બે જાતનાં હોય છે, એક સ્ત્રી વિનાના અને બીજા સ્ત્રીવાળા. સ્ત્રી વિનાને ઉત્તમ માનવામાં આવે છે. જેઓ બ્રહ્મચારી છે તેઓ પંચાગ્નિ તપ તપે છે અને જયારે સંયમની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચે છે ત્યારે તેઓ નગ્ન જ રહે છે. તેમને નમસ્કાર કરનારા ‘% નમ: શિવાય' બોલે છે અને તે સાધુઓ તે નમસ્કાર કરનારાઓ પ્રતિ “નમ: શિવાય' કહે છે.” ઇત્યાદિ.
જુઓ-જૈન દર્શન-ગુજરાતી અનુવાદ-(પં. બેચરદાસનું) પ્રસ્તાવના,પૃ. ૬૬, ટિપ્પણ ૫. ૨. આ માટે જુઓ ગુણરત્નની ટીકા, પૃ. ૧૦૭ તથા માધવાચાર્યનો સર્વદર્શન સંગ્રહ,
પૃ. ૨૧૦ ૩. વાયુપુરાણ, પૂર્વખંડ અ. ૨૩, બ્રહ્મમહેશ્વરસંવાદ, ૪. પં. વિધેશ્વરીપ્રસાદસંપાદિત પ્રશસ્તપાદભાષ્યનું વિજ્ઞાપન, પૃ. ૧૧-૧૭.
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |