________________
૧૮. જીવનદષ્ટિમાં મૌલિક પરિવર્તન
ઈતિહાસના આરંભમાં વર્તમાન જીવન પર જ વધુ ભાર આપવામાં આવતો હતો. પરલોકના જીવનની વાતો આપણે સુખસગવડમાં કે ફુરસતના સમયમાં જ કરતા હતા. વેદોના કથનાનુસાર “વેતિ રતિ વસતિ વાતો મ:' અર્થાત્ ચાલો ચાલો, ચાલો, ચાલનારનું જ ભાગ્ય ચાલે છે. આ સૂત્રને જ આપણે જીવનનો મૂળ મંત્ર માન્યો છે.
પરંતુ આજે આપણી જીવનદષ્ટિ તદ્દન બદલાઈ ગઈ છે. આજે આપણે આ જીવનની ઉપેક્ષા કરી પરલોકનું જીવન સુધારવાની વધારે ચિંતા કરીએ છીએ. આનું દુષ્પરિણામ એ આવ્યું કે જીવનમાં પરિશ્રમ અને પુરુષાર્થ કરવાની આપણી ટેવ તદ્દન ચાલી ગઈ છે. પુરુષાર્થની ખામીથી આપણું *જીવન તદ્દન કૃત્રિમ અને પોલું થતું જાય છે. જેવી રીતે ઘેર બાંધી રાખેલી ગાય-બકરીનું દૂધ જંગલમાં ચરતી ગાય-બકરીના દૂધ કરતાં ઓછું લાભદાયક હોય છે, તેવી રીતે ઘરમાં બંદીવાન બનેલ સ્ત્રીઓનાં બાળકો પણ શક્તિશાળી બની શકતાં નથી. પહેલાં ક્ષત્રિયોનાં બળ અને પરાક્રમ પ્રસિદ્ધ હતાં, પરંતુ પછી વિલાસિતા અને અકર્મણ્યતામાં ઉછરેલા રાજામહારાજાઓનાં બાળકો તો બહુ જ અશક્ત અને પુરુષાર્થહીન પેદા થયાં. પહેલાંના ક્ષત્રિયોની જેમ એ લોકો ન પદયાત્રા કે ઘોડેસવારી કરી શક્યા, કે ન કોઈ જાતનો શ્રમ કરી શક્યા. એ જ રીતે વૈશ્યોમાં પણ પુરુષાર્થની હાનિ થઈ છે. પહેલાં તેઓ અરબસ્તાન, ઈરાન, મિસર, બાલી, સુમાત્રા, જાવા વગેરે દૂર-દૂરના દેશોમાં જઈ વેપાર-વાણિજય કરતા હતા, પરંતુ હવે તેમનામાં તે પુરુષાર્થ નથી. હા, પરદેશ ખેડાય છે, પરંતુ એમાં પુરુષાર્થ જેવું નહિવત હોય છે. એશઆરામ અને આળસ આજે વૈશ્યોનાં જીવનમાં ઘર કરી ગયા છે.
રૂઢિપ્રસ્ત સમાજમાં આજે આપણે જેને જોઈએ તે પુરુષાર્થ અને કર્મ
