Page Text
________________
૭૬ • દાર્શનિક ચિંતન ગયા, તેમ તેમ તે બન્ને વચ્ચે પોતપોતાનાં શાસ્ત્રોની પવિત્રતા અને મહત્તા પરત્વે પણ વિચારસંઘર્ષ શરૂ થયો, અને તે ઉત્તરોત્તર વધતો ચાલ્યો. એક વર્ગે કહ્યું કે અમે માનીએ છીએ તે વેદો અતિ પ્રાચીન હોઈ, તેમ જ બુદ્ધિજીવી શિષ્ટ વર્ગ દ્વારા માન્ય હોઈ તે સર્વતોભાવેન પવિત્ર છે. સામે બીજા વર્ગની દલીલ એ હતી કે, માત્ર પ્રાચીનતા, એ કાંઈ મહત્તાનું લક્ષણ નથી; અને અમારાં સંતવચનોમાં જે નૈતિક સીધો ઉપદેશ છે, જે ત્યાગ તપ અને સંયમની સર્વગમ્ય વિચારસરણી છે, તે વેદમંત્રોમાં ક્યાં છે? તેથી માનવજીવનને નૈતિક અને આધ્યાત્મિક દિશામાં સીધેસીધી દોરવણી આપનાર સંતવચનો જ વધારે પવિત્ર અને મહત્ત્વનાં છે, આ સંઘર્ષમાંથી છેવટે પ્રશ્ન ઉપસ્થિત એ થયો કે, જે બહુ પ્રાચીન હોય તે મહત્ત્વનું. વૈદિક બ્રાહ્મણોએ એ પ્રશ્ન પરત્વે પોતાની યુક્તિ રજૂ કરી કે, વેદો તો અપૌરુષેય છે, તેથી જેમ સંતવચનો તે તે પુરુષપ્રણીત છે, તેમ વેદો નથી. આથી પૌરુષેય સંત-ઉપદેશો કરતાં અપૌરુષેય વેદોનું સ્થાન બધી રીતે ચડિયાતું છે. આ દલીલ સામે બીજા વર્ગે એમ કહ્યું કે કોઈ ગ્રંથ કે શબ્દરાશિ ગમે તેટલો જૂનો હોય, તો છેવટે કોઈ ને કોઈ પુરુષની કૃતિ તો હોવાની જ. વક્તા કે ઉચ્ચારયિતા વિના ગ્રંથ કે મંત્ર બને કેવી રીતે? આના ઉત્તરમાં કુશળ મીમાંસકોએ એક અજબ દલીલ કરી કે વૈદિક મંત્રો, એ તો નિત્ય છે; નિત્ય એટલે કોઈએ ઉત્પન્ન કરેલ નહીં પણ સનાતન-અનાદિ; તેથી જયારે અમે અપૌરય કહીએ છીએ ત્યારે એનો અર્થ એનો વક્તા અજ્ઞાત છે એવો નથી, પણ એ મંત્રો નિત્ય અને અનાદિ છે એવો છે. બીજા વર્ગે કહ્યું કે આપણે શબ્દો સાંભળીએ છીએ. તે બધા જે કોઈના પ્રયત્નથી ઉત્પન્ન થાય છે. એટલે વેદો પણ કોઈ ને કોઈ પુરુષના પ્રયત્નજનિત જ હોઈ શકે. શબ્દ હોય, અને છતાં તે અનુત્પન્ન કે નિત્ય હોય, એ બને કેમ? જેમ અમારા સંતોના ઉપદેશો પ્રયત્નજન્ય છે, તેમ વેદો પણ પ્રયત્નજન્ય છે, જો શબ્દોને પુરુષપ્રયત્ન જન્ય માની લેવામાં આવે, તો તો વેદોનું સ્થાન સંતવચનો જેવું બને; તેથી મીમાંસકોને એ પરવડે તેમ હતું જ નહીં ! તેઓ ખરેખર સૂક્ષ્મબુદ્ધિ તો હતા જ; તેમણે એક અદ્ભુત કલ્પના કરી કે સંતવચનો પુરુષપ્રણીત છે, અને પ્રણેતા પુરુષમાં દોષ હોય તે તેનાં વચનોમાં આવે જ; તેથી જે વચનો પુરુષપ્રણીત હોય તેમાં દોષનો સંભવ ખરો. વેદમંત્રોમાં એ સંભવ છે જ નહીં. તે પુરુષપ્રણીત ન હોવાને કારણે સ્વતઃશુદ્ધ અને પ્રમાણ છે. પણ બીજો વર્ગ ચૂપ બેસી રહે એવો તો હતો જ નહીં. એણે કહ્યું મૂળ
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |