Page Text
________________
દર • દાર્શનિક ચિંતન કર્મ કરવાં જ પડે, અને કર્મ કરીએ તો અલિપ્ત રહી પણ ન શકાય. આવી. વૃત્તિ સહેજે કર્તવ્યકર્મના ત્યાગ ભણી લોકોને પ્રેરતી અને કેટલીક વાર અધીર
સ્ત્રી-પુરુષો અમરપદની લાલસાથી તણાઈ વર્તમાન જીવનને વિવિધ ઉપાયોથી ટૂંકાવવાનો કે સમાપ્ત કરવાનો પણ પ્રયત્ન કરતાં. આવી મનોવૃત્તિ સામે ચેતવણીરૂપે જે અમર વારસારૂપ બે ગ્રંથો આપણી સામે છે તેની અત્રે નોંધ લેવી જોઈએ. ઈશાવાસ્ય ચેતવે છે કે કર્મ (પ્રાપ્ત અવશ્ય કર્તવ્ય) કર્યે જાવ અને શતાયુ થવાની ઇચ્છા રાખો. તમારે જો કાંઈ ત્યાગવા જેવું હોય અને શુદ્ધ જીવનની ઇચ્છા હોય તો પોતાને મળ્યું હોય તેમાંથી ત્યાગ કરી પછી એને ભોગવો અને બીજા કોઈની સંપત્તિની તો લાલસા જ ન રાખો. આમ કહી ઈશાવાસ્ય નિવૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિનાં બંને હાર્દોને યોગ્ય રીતે એક જ મંત્રમાં ઉદ્ઘોષ્યાં. ગીતાએ એક કાલ્પનિક સંવાદ દ્વારા પણ એ જ મુદ્દાને અત્યંત આકર્ષક રીતે રજૂ કર્યો.
આવી સ્થિતિ હતી. પણ સાથે જ બીજાં બળો ઉદયમાં આવ્યું જતાં: હતાં. ઉપનિષદના ચિંતકો જગતના મૂળ તત્ત્વરૂપે બ્રહ્મની સ્થાપના અને એની વ્યાખ્યા કર્યે જતા હતા. એ બ્રહ્મતત્ત્વનાં ચિંતનની આસપાસ અદ્વૈતભાવના પુષ્ટ થતી જતી હતી. બીજી બાજુ બૌદ્ધ નિકાયોમાં મહાસાંધિક અસ્તિત્વમાં આવ્યા. લોકોત્તરવાદીઓ આગળ આવ્યા. એમનું તત્ત્વચિંતન સમન આસપાસ હતું. એ વિચાર પણ વધારે ઊંડાણ કેળવ્યે જતો હતો. ૧. વિજ્ઞાનવાદ અને શૂન્યવાદ :
એ જ મહાસાંધિકોમાં એક એવો વિચાર ઉદયમાં આવ્યો આવ્યો કે, જો આસક્તિ-આસંગ અને તૃષ્ણા ત્યજવાં હોય અને સમત્વ સાધવું હોય તો પુત્ર-કલત્ર આદિ જગતની બાહ્ય વસ્તુઓને માત્ર ક્ષણિક અને અસ્થિર માનવાથી જ કામ ન સધાય; પણ એ બધી જ ઇંદ્રિયગમ્ય બાહ્ય સૃષ્ટિમાત્ર અવિદ્યાકલ્પિત છે અને સ્વપ્રમાં દેખાતી સૃષ્ટિ જેવી છે, એવી ભાવના કેળવવાથી જ તૃષ્ણાત્યાગરૂપ સમત્વ સાધી શકાય. આ વિચારે તેમને વિજ્ઞાનવાદ સ્થાપવા પ્રેર્યા, અસંગ અને વસુબંધુ આદિ વિજ્ઞાનવાદી વિદ્વાનોએ ભારપૂર્વક પ્રતિપાદન કર્યું કે મનોવિજ્ઞાન, જે સ્વપ્રકાશ અને સ્વસંવેદ્ય છે, તે સિવાય એના વિષય તરીકે દેખાતી સૂર્ય, ચંદ્ર, સમુદ્ર, પૃથ્વી આદિ બાહ્ય વસ્તુઓનું કોઈ સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ જ નથી. સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ તો માત્ર ક્ષણિક વિજ્ઞાનધારાનું જ છે. અવિદ્યાની અનાદિ વાસનાને લીધે જ એ
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |