Page Text
________________
દ૬૦ દાર્શનિક ચિંતન સ્પષ્ટપણે કર્મમાર્ગનું વિધાન હોય ત્યાં તેઓ કર્મમાર્ગની આવશ્યકતા માત્ર અન્ન લોકો માટે જ સ્વીકારે છે, આત્મનિષ્ઠ એવા જ્ઞાની લોકો માટે તેઓ કર્મનો સંન્યાસ જ સ્વીકારે છે. આવી દષ્ટિને લીધે તેઓએ “શાવાણી ઇત્યાદિ પહેલા મંત્રનું વ્યાખ્યાન માત્ર સંન્યાસની દૃષ્ટિએ કર્યું છે અને ‘યુર્વવેદ મffણ' ઇત્યાદિ બીજા મંત્રનું વ્યાખ્યાન અન્ન માટે વિધેય કર્મરૂપે કર્યું છે, અને તે કર્મો પણ અગ્નિહોત્રાદિ નિત્યનૈમિત્તિક જ તેમને અભિપ્રેત હોય એમ લાગે છે. આગળ જતાં પણ ‘બ્ધ તમ:' ઇત્યાદિ મંત્રોમાં શંકરાચાર્ય જ્ઞાન-કર્મસમુચ્ચયની વાત કહે છે, પણ તે સમુચ્ચયમાં આત્મજ્ઞાન કે પરમાત્મજ્ઞાન અભિપ્રેત નથી, પણ દેવતાજ્ઞાન અભિપ્રેત છે. આનો સાર એ થયો કે શંકરાચાર્યે અધ્યાત્મજ્ઞાનને સર્વોત્કૃષ્ટ સ્થાન તો આપ્યું, પણ કર્મપથને તેનાથી છૂટો પાડી ઊતરતું સ્થાન આપ્યું. આની સામે રામાનુજાચાર્યની પરંપરા છે. તે જ્ઞાનકર્મસમુચ્ચયવાદી છે. આધ્યાત્મિક જ્ઞાનથી કર્મમાર્ગ ઊતરતો નથી, પણ જ્ઞાન અને કર્મ ઉભય એકબીજાના ઉપકારક હોઈ બધા આશ્રમો અને વર્ગો માટે શક્તિ અનુસાર ઉપાદેય છે. આ જ્ઞાનકર્મ-સમુચ્ચયવાદ મીમાંસક કુમારિલને તો સમ્મત હતો જ. શ્રમણપરંપરાની શાખાઓ પણ જ્ઞાન અને ક્રિયા (ચારિત્ર) એ ઉભયનું મોક્ષના સાધન લેખે સમાન સ્થાન આંકે છે. આ થઈ સંક્ષેપમાં ભારતીય ધર્મપરંપરાઓની મોક્ષસાધન વિશેની જીવનપ્રણાલી વિશેની માન્યતા.
પરંતુ નવજાગૃતિના યુગે જે વિચાર અને આચારની દિશામાં ઊંડી અને વિશાળ ક્રાન્તિ કરી તેણે આધ્યાત્મિક ચિંતન ઉપર પણ ભારે અસર પાડી. શ્રી અરવિંદ અસાધારણ તત્ત્વચિંતક અને અતિગંભીર અધ્યાત્મસાધક પણ છે. તેમણે ઈશાવાસ્ય ઉપર લખતાં સૂચવ્યું છે કે શંકરાચાર્યનો કર્મનિરપેક્ષ સંન્યાસી જ્ઞાનમાર્ગ એ ઉપનિષદોના વ્યાપક તાત્પર્યની વિરુદ્ધ છે. એમ કહી તેમણે કર્મમાર્ગનું સ્થાપન કર્યું છે અને તે કર્મમાર્ગની શુદ્ધિ અર્થે સાથે જ ઈશ્વરાર્પણરૂપ જ્ઞાનમાર્ગની પણ સમકક્ષ આવશ્યકતા સૂચવી છે. શ્રી અરવિંદ પોતાની રીતે જ્ઞાન-કર્મસમુચ્ચયનો પુરસ્કાર કરતા હોય તેમ લાગે છે. પોતાની રીતે એટલા માટે કે તેમના જ્ઞાન-કર્મ સમુચ્ચયમાં “કર્મ શબ્દથી માત્ર અગ્નિહોત્રાદિ નિત્યનૈમિત્તિક કર્મ નથી સમાતાં, પણ જીવનનાં બધાં ક્ષેત્રે અનિવાર્ય રીતે આવશ્યક હોય એવાં બધાં જ કર્મો સમાય છે. વર્ણ કે આશ્રમ કોઈ પણ હોય, દેશ કે કાળ ગમે તે હોય, પરંતુ જો મનુષ્ય ઉત્ક્રાંતિના માર્ગનો પ્રવાસી હોય તો તેણે બધાં જ કામો ઈશ્વરાર્પણ બુદ્ધિથી અર્થાત્
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |