________________
૧૭૪ • દાર્શનિક ચિંતન
ભક્િલપુરમાં પાંચમું ચોમાસું કરી ભગવાન એક ગામમાં ગયેલા. ત્યાં એક અનસત્રમાં અકરાંતિયા થઈ ખૂબ ખાવાને લીધે ગોશાલક ઉપર ત્યાંના લોકો ચિડાય અને તેના માથા ઉપર થાળ માર્યો. ક્યારેક ભગવાન વિશાળા નગરી તરફ ચાલ્યા. ચાલતાં બે રસ્તા આવ્યા એટલે ગોશાલકે ભગવાનને કહ્યું, “તમે જાઓ, હું તમારી સાથે હવે નથી આવતો. કારણ કે મને કોઈ મારે ત્યારે તમે મૌન રહો છો. તમને પરિષહ પડે ત્યારે મને પણ પડે છે. કોઈ તમને મારવા આવે ત્યારે પહેલા મને મારે છે. સારું ભોજન હોય ત્યારે તો તમે લેવા આવતા જ નથી. સર્વત્ર સમશીલ રહો છો માટે હું જુદો પડીશ.” અંતહિત સિદ્ધાર્થે જવાબ આપ્યો, “તારી જેવી ઈચ્છા. અમે તો અમારી રીત છોડવાના નથી.” એ સાંભળી ગોશાલકે રાજગૃહનો માર્ગ લીધો પણ રસ્તામાં ચોરોના હાથે ખૂબ માર પડવાથી પસ્તાઈ પાછો ભગવાનને મળવા નીકળ્યો. ભદ્રિકાપુરીના છઠ્ઠા ચોમાસામાં ભગવાનને તે મળ્યો. આલંભિકા નગરીના સાતમા ચોમાસા પછી કંડક ગામમાં વાસુદેવના મંદિરમાં ભગવાન ધ્યાનસ્થ રહ્યા. નિર્લજજ ગોશાલકે વાસુદેવની મૂર્તિના મુખ સામે પુરુષચિન ધારણ કર્યું. એ વાત જણાયાથી ગામના લોકોએ તેને ખૂબ પીટ્યો. રાજગૃહમાં આઠમું અને મ્લેચ્છ ભૂમિમાં નવમું ચોમાસું કરી ભગવાન સિદ્ધાર્થપુરે આવ્યા. ત્યાંથી કૂર્મગામ તરફ ચાલતા રસ્તામાં તલનો એક છોડ જોઈ ગોશાલકે ભગવાનને પૂછ્યું, હે પ્રભો ! આ છોડ ફળશે કે નહિ? ભવિતવ્યતાવશ પ્રભુ પોતે જ બોલ્યા, “એ છોડ ફળશે ને બીજા છોડનાં પુષ્પોમાં રહેલ સાત જીવ આ પ્રસ્તુત છોડમાં તલરૂપે જન્મ લેશે.” જોકે એ વચન ખોટું પાડવા ગોશાલકે એ છોડને ઉખેડી ફેંકી દીધો. પણ ભક્તદેવોએ કરેલ વૃષ્ટિને પરિણામે ભગવાનના કહ્યા મુજબ તે છોડ ફળ્યો.
ક્યારેક કોઈ વૈશિકાયત તાપસને પજવવાથી ગોશાલક તે તાપસની તેજોલેશ્યાનો ભોગ થયો. પણ ભગવાને બળતા ગોશાલકને પોતાની શીતલેશ્યાથી બચાવી લીધો. ગોશાલકે તેજલેશ્યા કેમ પ્રાપ્ત થાય એમ પૂછ્યું. ભગવાને ઉત્તરમાં જણાવ્યું કે નિયમધારી થઈ છ8 ને પારણે મૂઠી જેટલા અડદ અને અંજલિ પ્રમાણ પાણી લેવાથી છ માસને અંતે
૧. તપોજન્ય એક જાતની શક્તિ જેનાથી શાપની પેઠે કોઈને બાળી શકાય. ૨. જે વડે દાહ શમાવી શકાય એવી તપોજન્ય એક જાતની શક્તિ. * ૩. છ ટંક આહારનો ત્યાગ કરવો તે છ8 અર્થાત આગલે દિવસે એક ટંક ખાવું, વચ્ચે
સળંગ ચાર ટંક તદ્દન નહિ અવું અને છેલ્લે દિવસે એક જ ટંક ખાવું.