Page Text
________________
ચાર્વાક દર્શન : ૧૮૧
તમારી પાસેથી જાણવા ઉપસ્થિત થયો છું. સ્પષ્ટ કે અહીં નાસ્તિ પક્ષથી લોકાયત દર્શન વિવક્ષિત છે. શ્વેતાશ્વતરમાં બ્રહ્મ યા વિશ્વનાં કારણોની જિજ્ઞાસા છે. તેમાં ઇતર કારણોની સાથે એક ભૂતકારણવાદનો પણ નિર્દેશ છે. જે ભૂતો અથવા ભૂતોના સંયોગને વિશ્વનું કારણ માનતો.
તથાગત બુદ્ધ મધ્યમ માર્ગની સ્થાપના કરતી વખતે જે ઉચ્છેદવાદના એકાંતનો અને તજજીવનચ્છરીરવાદના એકાંતનો નિષેધ કર્યો છે તે ભૂતાત્મવાદી લોકાયત દષ્ટિને લક્ષીને કરેલ છે. એ જ રીતે જ્યારે બુદ્ધ અજિતકેશ કંબલીના મતને તૈથિકિ મત તરીકે નિર્દેશ્યો ત્યારે પણ તેમાં ભૂતાત્મદષ્ટિનો જ ઉલ્લેખ અને નિષેધ છે.
દીર્ઘતપસ્વી મહાવીરના શાસનમાં પણ પ્રથમથી જ ભૂતાત્મવાદનો નિષેધ છે. સૂત્રકૃતાંગનામના સૂત્રમાં ચાર ભૂત અને પાંચ ભૂતના સમુદાયને આત્મા તરીકે માનનાર દષ્ટિને મિથ્યાદષ્ટિ કહેલ છે. એ જ રીતે તેમાં તજજીવત૭રીરવાદનો પણ મિથ્યાદષ્ટિ તરીકે નિર્દેશ છે.
આ રીતે બુદ્ધ-મહાવીરના સમય સુધીમાં જ્યાં અને ત્યાં લોકાયત દષ્ટિનો આત્યંતિક નિષેધ દેખાય છે. આ નિષેધપરંપરા ઉત્તરકાલીન વામયમાં બહુ વિસ્તરી અને વિકસેલી છે. ન્યાય-વૈશેષિક, સાંખ્યયોગ કે પૂર્વોત્તર મીમાંસા આદિ બધાં જ આત્માવાદી દર્શનોએ પોતપોતાના ગ્રંથોમાં ભૂતાત્મવાદનો પ્રતિવાદ બહુ યુક્તિપૂર્વક કરેલો છે. કણાદસૂત્રોમાં આત્માનું પૃથફ અસ્તિત્વ સ્થપાયું એટલે આડકતરી રીતે ભૂતાત્મવાદનો નિષેધ થઈ જ જાય છે. પણ ન્યાયસૂત્ર તો સીધી રીતે એ વાદની નાગાર્જુનની જેમ પરીક્ષા કરી પૂર્ણપણે તેનું નિરસન કરે છે. એ જ વસ્તુ ઇતર દાર્શનિક ગ્રંથોમાં દેખાય છે. જોકે ભૂતચૈતન્યવાદના નિરસનમાં ઉત્તરોત્તર અનેક પ્રકારની યુક્તિઓ વિશેષ અને વિશેષ શોધાતી ગઈ છે, છતાં તે વિશે કેન્દ્ર સ્થાનમાં દલીલ એ છે કે જો ચૈતન્ય એ માત્ર ભૌતિક વિકાસ જ હોય અને સ્વતંત્ર ન હોય તો જન્મતાંવેંત બાળક માતાના સ્તન પ્રત્યે ઈષ્ટ બુદ્ધિથી પ્રવર્તે છે. તે ઘટી ન શકે. વળી જુદી જુદી વ્યક્તિઓમાં સમાન સાધન છતાં સુખ-દુઃખ આદિનું તારતમ્ય દેખાય છે, તે પણ ઘટી ન શકે ઈત્યાદિ.
આ રીતે તમામ આત્મવાદીઓએ પ્રાચીન ભૂતચૈતન્યવાદનું નિરસન કર્યું. તેને પરિણામે વૈયક્તિક અને સામાજિક જીવનક્રમમાં એ વાતની પ્રતિષ્ઠા ન રહી, અને તેથી એ વાદના પુરસ્કર્તાઓનો સંપ્રદાય પણ નામશેષ થયો. એ વાદનું જે કાંઈ મૌલિક સાહિત્ય હશે તે પણ લોપ પામ્યું. આજે
| SR No. | 005710 |
| Book Title | Darshanik Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sukhlal Sanghavi |
| Publisher | Gurjar Granthratna Karyalay |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 272 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |