Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 06

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 13

લોપ અને 5 ના ૩ ને દીર્ઘ ૐ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી ગઢોડશ્વ સઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી કત્તમિાં TMપ્રત્યય ન થાય ત્યારે તે હ્રપ્રત્યય કર્મમાં થવાથી આ ઢોડ શ્વસ્તઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ- તે ઘોડા ઉપર ચઢ્યો. તેઓ વડે ઘોડા ઉપર ચઢાયું. બનુ + મૈં ધાતુને આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ કર્દમાં હ્ર પ્રત્યય. ‘ઋતાં ૪-૪-૧૧૬' થી મૃ ને इर् આદેશ. વૃ ના રૂ ને ‘સ્વાવેમિ૦ ૨-૬-૬રૂ’ થી દીર્ઘ ર્ આદેશ. ‘નૃવારે૦ ૪-૨-૬૮' થી ના ત્ ને ર્ આદેશ. ‘ધૃવń૦ ૨-૩-૬૩’ થી ૬ ને ર્ આદેશ... વગેરે કાર્ય થવાથી અનુનીńતાં તે આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી કર્દમાં હ્ર પ્રત્યય ન થાય ત્યારે તે પ્રત્યય કર્મમાં થવાથી અનુનીા તા તૈ: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ- તેણીની પછી તેઓ ઘરડા થયા. તેણીની પછી તેઓ વડે ઘરડા થવાયું. વિ + મણ્ ધાતુને આ સૂત્રની સહાયથી કત્તમાં ઉપર જણાવ્યા મુજબ TM પ્રત્યય. ‘ઘન:૦ ૨-૧-૮૬' થી ગ્ ને ૢ આદેશાદિ કાર્ય થવાથી વિભાઃ સ્વ તે આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી કત્તમાં ñ પ્રત્યય ન થાય ત્યારે તે જ્ઞપ્રત્યય કર્મમાં થવાથી વિમń સ્વ તૈઃ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ ક્રમશઃ - તેઓએ ધન વહેંચ્યું. તેઓ વડે ધન વહેંચાયું. શી વગેરે ધાતુ અકર્મક હોવા છતાં અકર્મક ધાતુઓ કોઈવાર ઉપસર્ગના યોગથી સકર્મક થાય છે. તેથી તાદૃશ સકર્મક ી વગેરે ધાતુના ગ્રહણ માટે આ સૂત્રમાં શી... વગેરે ધાતુઓનું ઉપાદાન છે. અન્યથા અકર્મક ધાતુથી વિહિત TM પ્રત્યયનું કર્તામાં વિધાન ‘ત્યર્થા૦ ૬-૧-99' થી જ સિદ્ધ છે - એ યાદ રાખવું. ॥॰|| (00
આર્ભો ||૧૦||
આરંભાર્થક ધાતુને ભૂતકાલાદિમાં વિહિત હ્ર પ્રત્યય વિકલ્પથી કર્તામાં થાય છે. ત્ર + ૢ ધાતુને આ સૂત્રની સહાયથી કત્તમાં ‘F—
८