________________
હતી. તેથી પરસ્પરનો – બીજા ધર્મોનો પણ સહકાર રહેતો આવ્યો છે. તેને સ્થાને દરેકને પોતપોતાનું હિત સ્વતંત્રપણે વિચારવા તરફ દોરવવા એ અંદરોઅંદર કુસંપ ફેલાવવાની એક રીતની અજમાયશ બની રહી છે. તેનો પણ એક ઇતિહાસ છે. અહીં તે આપવાથી લંબાણ થતાં વિગતવાર આપવો શક્ય નથી. છતાં ઊડતી નજરે ખ્યાલ આપી આગળ વધવું જરૂરી છે. જેથી હોટેલ કરવાની પ્રવૃત્તિનું મૂળ રહસ્ય તથા ભાવિ ઉદ્દેશ વગેરે સમજવામાં સરળતા રહે.
બહારથી જૈન ધર્મના ધર્મગુરુ, મહાજનો તથા સ્થાનિક મહાજન સંસ્થાઓના આગેવાનો તરીકે જેન ગૃહસ્થો ઠામઠામ માર્ગદર્શક તરીકેનું કામ કરતા હતા. નિ:સ્વાર્થ ભાવે કામ કરતા હતા. મહાસંત મહાજનોના પ્રતિનિધિ ધર્મગ૨. મહાજનો અને તેના પ્રતિનિધિ સ્થાનિક મહાજનો, તેના આગેવાનો પ્રાયઃ તેઓ હતા.
સંસ્કૃતિના આદર્શનો વૈદિક કે જેને ગમે તે ધર્મ પાળતા હોય, પરંતુ પોતપોતાની જવાબદારી બરાબર ઉપાડતા હતા કેમ કે તે વિના સમગ્ર દેશ અને પ્રજાના રક્ષણ, પાલન, પોષણ વગેરે શક્ય નહોતાં. સ્વબળથી બધું કરવાનું હતું ને ધર્મગુરુઓનું સર્વત્ર વ્યાપક નેતાપણું
હતું.
બ્રાહ્મણો સંસ્કૃતિના, જ્ઞાન-વિજ્ઞાનના જાણકાર વિદ્વાનો, સંશોધકો, પ્રચારકો, પ્રેરકો, રક્ષકો વગેરે રૂપે કામ આપતા હતા. ઉપરાંત પ્રજાજીવનમાં નિયમ પ્રમાણે વર્તાવનાર તરીકે તથા સંસ્કૃતિના, વ્યવસ્થા તંત્રના નિઃસ્વાર્થીપણાથી અને સિદ્ધાંતનિષ્ઠામાં અડીખમ મક્કમપણે દરેક બાબતોમાં
ઓતપ્રોત રહેતા હતા. રાજાઓને પણ ધર્મગુરુ વગેરે મહાજન સંસ્થાના નિયંત્રણમાં રહેવાનું હતું. માટે જ રાજ્ય વ્યવસ્થામાં પુરોહિતોનું સ્થાન રાજા કરતાં પણ સવિશેષ હતું અને ધર્મગુરુ મહાજનોના પ્રતિનિધિ તરીકે પોતાની એ ફરજ બજાવવી પડતી હતી અને આ રીતે આર્થિક, સામાજિક, ધર્મપ્રધાન સાંસ્કૃતિક સંચાલન મહાજનોના હાથમાં હતું. દરેકે તંત્રો અને તેમના નિયામકો તથા આગેવાનોએ તેના નિયંત્રણ પ્રમાણે રહેવાનું હતું. રાજા માત્ર રાજ્ય તંત્રના વડા તરીકે હતા, પણ ધાર્મિક, આર્થિક,
