________________
ધરાવતા જેનો જેવા જેનો વશ થયા, તેને બીજા લોકો વશ રહે
એ સ્વાભાવિક છે. (૨) ધર્મગુરુઓમાં પણ પક્ષાપક્ષી વધારાતા ગયા, એક ઉદારમતવાદી
પક્ષ ઊભો કરવામાં આવ્યો, બીજો ચુસ્ત પક્ષ તેનો સામનો કરતો થયો, ઉપાધ્યાય શ્રી ધર્મસાગરજી અને મુક્તિસાગરજી વગેરે ચુસ્ત પક્ષના હોવાનું જણાઈ આવે છે. તે વખતના પ્રસંગો ઉપરથી એમ સમજાય છે. ધર્મગુરુઓની આંતરિક બાબતોમાં રાજ્યસત્તા હળવી દરમિયાનગીરી કરતી થઈ, જેથી જહાંગીર બાદશાહના બોલાવવાથી શાસનના ઘુરંઘર આચાર્ય શ્રી વિજયદેવસૂરિજી
મહારાજને તેની પાસે જવું પડ્યું હતું. (૪) ધર્મતંત્ર સીધું પોતાના હાથમાં લેવા માટે મુનિ વર્ગના નિયંત્રણ
નીચેથી ધર્મને ખસેડવાની યુક્તિઓ ગોઠવીને ગૃહસ્થોને આગળ પડતું સ્થાન આપવાની, ધર્મનાં કામ તેમની મારફત કરી આપવાની ગોઠવણો ગોઠવી જેથી જગતશેઠ, અમદાવાદના નગરશેઠ વગેરેને મોટા આગેવાન બનાવી, તેમની મારફત ધાર્મિક કામો કરી આપવાની પ્રવૃત્તિ શરૂ કરી. અને છેવટે એ ગૃહસ્થો મારફત સંવેગી મુનિઓને પક્ષકાર બનાવીને જૈન શાસનની ચારેય તરફથી સારસંભાળ તથા સંચાલન ચલાવી રહેલા તે વખતના યતિ મુનિઓને તથા પરંપરાના મૂળભૂત શાસનપતિને ધાર્મિક વ્યવસ્થા તંત્રમાંથી ખસેડી દેવાની યોજનાને વેગ આપવામાં આવ્યો અને એ રીતે શ્રી ગણધર ભગવંતોનીય પહેલાંથી ચાલ્યું આવતું એક આજ્ઞાતંત્ર સદંતર ખસેડી લેવરાવાયું. તેમાંથી પેઢીઓ, જેન ઍસોસિયેશન ઓફ ઇન્ડિયા વગેરે સંસ્થાઓને સ્થાન અપાવરાવી, તેની પાછળ પોતાના કાયદા પ્રમાણેનું સંચાલન, નિયંત્રણ, બહુમતના બંધારણવાળી કૉન્ફરન્સો, યુવક સંઘો વગેરેને હળવે હાથે નવા કાયદાઓના ટેકાથી થવા દીધા.
(૬)
