________________
માની લઈને આ પ્રશ્નને ઉપેક્ષિત બનાવવામાં આવે તો તે યોગ્ય થશે નહીં તેમ જ યોગ્ય ગણાશે નહીં અને ધાર્મિક હક્કો તે ચલાવી લેવા દેશે નહીં.
જોકે, હું તો બન્ને પક્ષેથી સાવ અજ્ઞાત છું કે ‘‘આમાં સરકારી યોજના કેવી જાતની છે અને જૈનોનું ધાર્મિક હિત કેટલે અંશે ઘવાય છે?'' બન્નેય બાબતથી અજાણ છું. મારી તો એટલી જ ભલામણ છે કે જૈનો પાસેથી તેમના ધાર્મિક સંબંધો આ ભૂમિઓ પૂરતા જાણી લઈ, પુલો રસ્તા ઉપરથી કે નીચેથી એવી રીતે ગોઠવવા કે જેથી પ્રદક્ષિણાના દરેક માર્ગો ખુલ્લા રહે, ધર્મસ્થાનો પાણીથી આક્રાંત ન થાય તેમ જ ઉઠાવવા ન પડે કે બીજે ફેરવવા ન પડે, પાણી ઉપર ચડી ન આવે, માટે એવા ખાડા ખોદાવવા કે પાણી તે તરફ ધસી જાય તથા એવી જરૂરી પાળો બંધાય કે આડી દીવાલો થાય કે જેથી પાણી ગમે તે પરિસ્થિતિમાં પણ ધસી ન આવે તથા પાણીના લેવલ એવા રહે કે પાણી ધર્મસ્થાનોને આક્રમણ કરી ન શકે તેમ જ શિકાર વગેરેથી ધર્મસ્થાનોની પવિત્રતા ન થવાય. બસ, આવા પ્રબંધો પહેલેથી જ કરવામાં આવે તો કશાય ઘોંઘાટ વિના બધું પાર પડી જાય. બુદ્ધિ, પ્રયાસ અને સદ્ઇચ્છાને બધુંય શકય હોય છે.
બહારની દુનિયાના લોકો બુદ્ધિ પહોંચાડે છે તે પ્રમાણે માત્ર મશીનરી રીતના મગજથી કામ ન લેતાં આપણે પણ બુદ્ધિ પહોંચાડીને કામ લઈએ તો બધું શકય હોય છે. ખર્ચ થોડો વધુ આવે, પણ તે ખર્ચ વસૂલ હોય છે. દુરાગ્રહ કે જડતાથી કામ ન લેવાય અને પૂર્વાપરનો વિચાર કરીને બુદ્ધિપૂર્વક કામ લેવાય તો જરા પણ સંઘર્ષ વીના ભારતમાં ધાર્યા કામ થઈ શકે તેમ હોય છે. ધર્મને જરાક ઠોકર લાગી કે ભારતીયોનાં મન ક્ષુબ્ધ થવાનાં જ. તેને સંભાળીને ચાલીએ તો કોઈ નામ લે તેમ નથી.
જોકે, રાજ્યની ગાદી ઉપર બેસીને કામ કરીએ ત્યારે સહેજે જ આપણું પ્રામાણિક માનસ પોકારી ઊઠે કે “આપણે જે સ્થાન ઉપર બેઠા હોઈએ તેનું કામ વફાદારીપૂર્વક પ્રામાણિકપણે એવું કરવું જોઈએ કે જેમ બને તેમ તેનું હિત વધારે જળવાય,’’ પરંતુ રાજ્ય પણ પ્રજાનાં સુખ અને ભલા માટે જ કામ કરે છે ને? એટલે સમતોલપણું જાળવવામાં પ્રજાનું અને રાજ્યનું બન્નેયનું હિત જળવાય જ છે.
૯૫
