________________
માણસો છે, પરંતુ પ્રધાનોની ગોઠવણી એવા પાયા ઉપર કરી છે કે તે આજે સરકારી તંત્રનું મુખ્ય અંગ રહે કે જે આધુનિક સરકારોના આદર્શોમાં સંમત હોય. તેમ છતાં કોઈ પણ સરકારી યોજનાઓ વગેરે પ્રજાની સહાનુભૂતિથી અમલમાં આવે તો જ તે જલદીથી સફળ થાય છે. તેનો એક જ દાખલો આપુ:- પંચવર્ષીય પ્રથમ યોજના ઘડવા માટેની કમિટી યા કમિશન બ્રિટિશ સરકારે ૧૯૨૮માં નીમી હતી અને કોંગ્રેસે પણ પંડિત શ્રી જવાહરલાલ નહેરુજીના પ્રમુખપદે ૧૯૨૮માં જ આ પંચવર્ષીય યોજના માટે કમિટી નીમી હતી. તેને આજે ૨૬ વર્ષ વીતી ગયાં. તે હવે અમલમાં આવી શકે છે. આ યોજના પછી બીજી પાંચ વર્ષની અને ત્યાર પછી લાંબા ગાળાની યોજના તો હજુ અમેરિકા પાસે પડી છે.
બ્રિટિશોએ ઘડી રાખેલી હજુ ઘણી યોજનાઓ એમને એમ પડી છે. ક્રમે ક્રમે પરિસ્થિતિ જોઈને અમલમાં આવતી જાય છે. જોકે, બ્રિટિશોના જવા પછી કોઈ પણ પ્રકારના દેખીતા રાજદ્વારી સ્વાર્થ વિના અમેરિકા પણ ભારતના હવે પછીના કાર્યક્રમોમાં ઘણો રસ ધરાવે છે, છતાં તેઓ કશી ઉતાવળ કરતા નથી. એ તેઓની ખૂબી છે. વળી, આવતી કાલે કે ભવિષ્યમાં કોના હાથમાં રાજ્યસત્તા જાય? તે કોણ કહી શકે તેમ છે? પરંતુ જો ધાર્મિક હિતો પ્રજાના હાથમાં ટક્યાં હશે તો તેનું રક્ષણ થવાનો સંભવ છે, પરંતુ સરકારી દફતરે દાખલ થઈ ગયા હશે તો પછી સીધી રીતે જ તે વખતના સત્તાધીશોને જેમ કરવું હશે તેમ કરશે. પ્રજાના હાથમાં હશે તો જેમ તેમ કરવામાં વાર લાગી જશે.
દા. ત. કલ્પના ખાતર માની લઈએ કે સામ્યવાદીઓના હાથમાં સત્તા ગઈ, તો આજ હજુ ભારતમાં જેટલા ટકા ગમે તેવી સ્થિતિમાં પણ ધાર્મિક માનસ છે તે આવતી કાલે રહેવાનું નથી. તેમના હાથમાં સત્તા આવ્યા બાદ સરકારી દફતરે જે હોય તેનો તો સીધો ઉપયોગ તે કરવા જ માંડે. અલબત્ત, ન હોય તો સત્તાના બળથી જુલમ કરીને પડાવી શકે છે. છતાં પણ પડાવ્યા પછી જ અમલ થાય, પરંતુ હાથમાં હોય તો સીધો અમલ થાય, આટલો ફેર પડે છે. ધાર્મિક લોકો પાસેથી પડાવવા જતાં વિઘ્ન આવે તો બચી પણ જાય, એ આશા રહે છે.
–
૯ ૩
–
