________________
તેના પાલનથી ધર્મના ફાયદા પોતપોતાની રીતે યથાશક્તિ ઉઠાવતા આવે છે. તેથી મૂળ ધર્મના વિભાગો છતાં તેનાં સ્વતંત્ર શાસ્ત્રો તથા જુદી જુદી વખતે તેનો પ્રચાર પ્રબળ રીતે શરૂ થવાથી તેઓને પણ ધર્મ કહેવામાં આવે છે અને જે દરેક મુખ્ય વિભાગો ધર્મો કે સંપ્રદાયો પણ ગણાય છે, તે દરેકના પેટાભેદો, તે દરેકની નાનીમોટી શાખાઓ-પ્રશાખાઓને પણ સંપ્રદાય કહેવામાં આવે છે.
આ રીતે સંપ્રદાય શબ્દના બે અર્થ તો પ્રાચીન કાળથી ચાલ્યા આવે છે;
૧) વિશ્વના મૂળભૂત મુખ્ય ધર્મના પેટાભેદો રૂપે પાંચસો વર્ષોની પહેલાંથી પ્રચલિત જુદા જુદા ધર્મોને મુખ્ય અર્થમાં સંપ્રદાયો કહેવામાં આવે છે.
૨) અને તે જુદા જુદા ધર્મોના પેટાભેદોને પણ ધર્મોના સંપ્રદાયો કહેવામાં આવે છે.
સામાન્ય રીતે અસાંપ્રદાયિકતાનો અર્થ વિદ્વાન લોકો એ સમજે છે કે તે પ્રચલિત મુખ્ય ધર્મો (કે જે મૂળ ધર્મના સંપ્રદાયો છે)ના પેટાસંપ્રદાયો ન હોવા જોઈએ, મુખ્ય ધર્મો રહેવા જોઈએ કે જેના સ્વતંત્ર મુખ્ય ધર્મશાસ્ત્રો છે.
જેન, વેદિક, બૌદ્ધ, પારસી, શીખ, ઇસ્લામ, ખ્રિસ્તી, તાઓ, કોન્ફયુશસ, યહૂદી તથા બીજા કોઈ પણ હોય, જેનાં મુખ્ય ધર્મશાસ્ત્રો - દ્વાદશાંગી આગમો, વેદો, ત્રિપિટક, છંદઅવસ્તા, ગ્રંથસાહેબ, કુરાન, બાઇબલ, તાઓનેચિંગ, શુકિંગ, ઑલટેસ્ટામેન્ટ કે બીજા છે. તે તે લોકોના હિતકારક તે તે બધા ધર્મો ટકવા જોઈએને તો જ તે લોકો પણ ટકી શકે તેમ છે.
કેટલાક વિદ્વાનોનો એવો પણ મત ખરો કે “તે દરેકના પેટાભેદો ન રહેવા જોઈએ.”
કેટલાક વિદ્વાનોનો એવો પણ મત ખરો કે તે દરેક ધર્મો અને તેના સંપ્રદાયો પણ ટકવા જોઈએ, જ્યાં સુધી તેને માનનારા લોકો હોય ને તે ભેદો પણ લોકપ્રિય હોય, કેમ કે તે મારફત પણ ખરી રીતે તો એક
૪૫
