________________
જેમ કોઈને જ્ઞાન-દર્શનાદિક વા વર્ણાદિકનું તો શ્રધ્ધાન હોય કે “આ જાણપણું છે, આ શ્વેતવર્ણ છે'. ઈત્યાદિ પ્રતીતિ તો હોય પરંતુ જ્ઞાનદર્શન આત્માનો સ્વભાવ છે અને હું આત્મા છું તથા વર્ણાદિક યુગલનો સ્વભાવ છે અને પુદ્ગણ મારાથી ભિન્ન જુદો પદાર્થ છે. એ પ્રમાણે પદાર્થનું શ્રધ્ધાન ન હોય તો ભાવનું શ્રધ્ધાન કાર્યકારી નથી. હું આત્મા છું' એવું શ્રધ્ધાન કર્યું પણ આત્માનું સ્વરૂપ જેવું છે તેવું શ્રધ્ધાન ન કર્યું તો ભાવના શ્રધ્ધાન વિના પદાર્થનું શ્રધ્ધાન પણ કાર્યકારી નથી માટે તત્ત્વસહિત અર્થનું શ્રધ્ધાન તે જ કાર્યકારી છે. (મો...પાનું-૩૨૭) એટલે હું આત્મા છું અને મારો જાણપણાનો ગુણ છે એ ભાવ કાર્યકારી છે.
હવે જે જીવ આવી રીતે યર્થાથપણે તત્ત્વાર્થ શ્રધ્ધાન પ્રથમ બુદ્ધિના સ્તરે સ્થિર કરે છે તો તેને તેમાંથી સમ્યકત્વનો આર્વિભાવ થવાની શકયતા રહેલી છે. માટે જ કહ્યું કે સ્વ-પરના શ્રધ્ધાનમાં શુધ્ધાત્મશ્રધ્ધાનરૂપ નિશ્ચયસમ્યક્ત ગર્ભિત છે.
વળી જે સ્વ-પરનું શ્રધ્ધાન નથી અને જૈનમતમાં કહેલા દેવ ગુરૂ અને ધર્મ એ ત્રણેને માને છે તથા સાત તત્ત્વોને માને છે, અન્ય મતમાં કહેલાં દેવાદિ વા તત્ત્વાદિને માનતો નથી તો એવા કેવળ વ્યવહાર સમ્યક્ત વડે તે સમ્યકત્વી નામને પામે નહિ, માટે સ્વ-પર ભેદવિજ્ઞાનપૂર્વક જે તત્ત્વાર્થશ્રધ્ધાન હોય તે સમ્યત્ત્વ જાણવું.
અરિહંતાદિકનું શ્રધ્ધાન થવાથી વા કુદેવાદિનું શ્રધ્ધાન દૂર થવાથી ગૃહિત મિથ્યાત્વનો અભાવ થાય છે, પણ તે સમ્યત્વનું સર્વથા લક્ષણ નથી. તેણે અરિહંતાદિકનું શ્રધ્ધાન કર્યું પણ જ્યાં સુધી તત્ત્વાર્થ શ્રધ્ધાન નથી થયું ત્યાં સુધી તે અરિહંતાદિકના સ્વરૂપને પણ યથાર્થપણે ઓળખી ન શકે અને તેનો પક્ષ કરે. તે અરહિત-ભગવાનનું જેવું શુધ્ધ સ્વરૂપ છે તેવું શુધ્ધસ્વરૂપ મારું સત્તામાં પડયું છે. વળી તે સ્વરૂપ પ્રગટ કરવા સદગુરુ કે જેમણે તત્ત્વાર્થ શ્રધ્ધાન કર્યું છે તેમનો આશ્રય સ્વીકારવો જોઈએ અને તો મારો રત્નત્રય પ્રગટ થવારૂપ સ્વરૂપ રમણતારૂપ ધર્મ આર્વિભાવ પામે. આ લક્ષ તે ત્રણે, દેવ, ગુરુ અને ધર્મને માનતો હોવા છતાં હોતો નથી તેથી સમ્યકત્વ કહ્યું નથી. વળી તે સાત તત્ત્વ-જીવ, અજીવ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા, બંધ, મોક્ષ એ તત્ત્વોનું અસ્તિત્વ છે એમ માને છે. જીવ છે પણ તે જીવ તત્ત્વ હું
