________________
જાન્યુઆરી, ૨૦૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૯
બાળક જ્યારે પુખ્ત બને છે ત્યારે તેને ચાલણગાડી નકામી લાગે છે. હવે સાધકને સાચું સુખ ક્યાં છે તે સમજાય છે. મહાસાગરના દર્શન પછી વ્યક્તિને એક પાણીનું ખાબોચિયું તુચ્છ જણાય તેમ !! રામકૃષ્ણ કહેતા કે હજારો વર્ષનો અંધકાર ફક્ત એક દીવાસળીના પ્રકાશથી દૂર થઈ જાય છે. તમારી અંદરનો આત્મા જાગ્રત થાય ત્યારે બસ પ્રકાશ જ પ્રકાશ જણાય. સ્વામી વિવેકાનંદ ધર્મની મૂળભૂત વ્યાખ્યા આપતાં જણાવે છે: `The Ultimate goal of all religions is the readIng of God in the soul.' આપણી અંદર જ ઈશ્વરી તત્ત્વ-તેનું ચૈતન્ય આત્મા-સ્વરૂપે છે, તેને પામવાનું છે. જે છે તે તમારી અંદર જ છે. આજ્ઞાની માણસ અજ્ઞાનને કા૨ણે ઈશ્વરી તત્ત્વ બહાર શોધે છે. આપણે બસ તે માટે પુરુષાર્થ કરવાનો છે. આપણે આપણું વાસ્તવિક સ્વરૂપ નથી જાણતા તેનું જ દુઃખ છે.
શ્રી આદ્ય શંકરાચાર્ય સ્વરૂપ સાક્ષાત્કારની સ્વાનુભૂતિને વાચા આપતાં કહે છે: ‘અહં નિર્વિકારો નિાકારો...શિવોહમ્શિવોહમ્ ।। ભાવાર્થ : ‘હું નિર્વિકાર છું, નિરાકાર છું, સર્વ વ્યાપક છું, શ્રેષ્ઠ અને સર્વત્ર વિદ્યમાન છું, સદા સમતાથી સંપન્ન તથા જવિષમતાથી, મુક્તિ ને બંધનથી મુક્ત છું. જ્ઞાન સ્વરૂપ, આનંદ સ્વરૂપ, કલ્યાણ સ્વરૂપ, પરમાત્મતત્ત્વ છું.’ યાદ રહે સાધના દ્વારા એ મૂળભૂત સત્ય સ્વરૂપનો સાક્ષાત્કાર કરી શકાય છે. આ પછી આપણી મંગળમય જીવનયાત્રા સફળ થાય છે. ઉપનિષદની વાણી પણ સદાય મનમાં રાખવા જેવી છે. સ્વામીજી સદાય ભક્તોને કહેતા: ‘Arisel Awake! and stop not till the goal is reached.' ધ્યેય જ્યાં સુધી સિદ્ધ ન થાય ત્યાં સુધી સતત પ્રયત્નશીલ બની રહો. હરિ ૐ ||*** ૫૧, ‘શિલાલેખ’ ડુપ્લેક્ષ, અરૂોદય સર્કલ પાસે, અલકાપુરી, વડોદરા-૭.
ગાંધીજી અને ટાગોર
કીવાય.
ઋષિકેશ દિવ્ય મિશનના બ્રહ્મલીન સ્વામી કહે છે કે ભગવદ્ ગીતા, રામાયણ, ઉપનિષદ, ભાગવત વગેરે ગ્રંથોનો અભ્યાસ જો થાય તો તે અતિ ઉત્તમ. આ ઉત્તમ પ્રકારનો સ્વાધ્યાય છે. ખાસ તો જે આપણે સ્વાધ્યાય દ્વારા વાંચ્યું છે, તેનો તટસ્થ રીતે વિચાર કરવો અને તેને આપણા જીવન રોજિંદા જીવન વ્યવહારમાં વણી લેવું. આવો પ્રયત્ન ક૨વો. સત્યમય જીવન જીવાય અને મૂલ્યનિષ્ઠ બનીને સાધક આગળ વધે તો તેની સાધના સફળ થાય. જો આમ ન થાય તો અભ્યાસનો કંઈ અર્થ નથી–આ વ્યર્થ કહેવાય. મંત્રનું સતત રટણ પણ શ્રદ્ધાયુક્ત હોવું જોઈએ. શ્રદ્ધાવાન ભક્તને જ સિદ્ધિ મળે છે. યાદ રાખો સતત અભ્યાસ અને જીવન વ્યવહારમાં તેનું આચરણ પ્રભુનું મિલન કરાવે છે. સ્વાધ્યાય પ્રેરણા આપે છે અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિએ પહોંચાડે છે.
આધ્યાત્મિક ઉન્નતિને શિખરે પહોંચેલા સંત યોગેશ્વર કહે છે કે સાધના દ્વારા પરમાત્માના પરમ પ્રકાશનો સાક્ષાત્કાર થાય છે. આને જ અપરોક્ષાનુભૂતિ કહેવાય. સાધના દ્વારા મનમાં રહેલો અજ્ઞાનરૂપી અંધકાર દૂર થાય છે અને પછી અંતરશાન ઉદ્ભવે છે જે સદાય સાધકને પ્રસન્નતાનો અનુભવ કરાવે છે. અજ્ઞાનનું આવરણ સાધના દ્વારા દૂર થાય છે. સાધક તેની સાધના દ્વારા પ્રભુ સાથે તેનો સંબંધ બાંધે છે. ભક્તનો અર્થ છે જે વિભકત નથી તે ...સદાય તે ઈશ્વરમય જ હોય છે.
સાધના દ્વારા ધીમે ધીમે તૃષ્ણાઓ ઓછી થાય છે અને મન ફક્ત પ્રભુમય બની જાય છે. યાદ રહે કે માનવ હોવું તે એક અદ્વિતીય ઘટના છે. માાસ પુરુષાર્થ દ્વારા છેક 'સ્વ'ને પામી શકે છે. ટૂંકમાં માનવ જીવનમાં જ ચૈતન્યને-શિવત્વને પામી શકાય છે. બસ, આપણે માનવ જીવનનું મહત્ત્વ સમજીને શ્રેય માર્ગે પ્રયાણ કરવાનું છે, અંતે તે નરમાંથી નારાયણ બની શકે છે. નારાયણ સુધીની શ્રેષ્ઠ યાત્રા આજ જીવનમાં સંભવ છે. બીજાં પ્રાણીઓ આવી ઉર્ધ્વ ગતિ પામી ન શકે-આજ માનવ જવનની શ્રેષ્ઠતા છે.
રમણ મહર્ષિ કહેતા કે માનવ જીવનનો મુખ્ય ઉદ્દેશ સ્વને પામવાનો છે. ‘સ્વ'ને પામ્યા પછી બધી તૃષ્ણાઓનો લય થઈ જાય છે. બસ, આપણે આ દિશા તરફ ડગલું ભરવાનું છે. ધીમે ધીમે પણ આપણે આપણી અંદર રહેલા અજ્ઞાનરૂપી અંધકારને જ્ઞાનના પ્રકાશ દ્વારા દૂર કરી કરીશું. સ્વામી વિવેકાનંદ આ સંદર્ભમાં ખૂબ મહત્ત્વનું વિધાન કરે છે: `All power is within you; you can do anything and everything.' જે દિવસે અંત૨માં જાગૃતિ આવશે તે ક્ષણ આપણું કલ્યાણ થઈ જશે – કલ્યાણ એટલે આત્મકલ્યાણ. જે છે તે આપણી અંદર છે જ, બસ, તે દિવ્ય શક્તિને સાધના દ્વારા જાગૃત કરવાની છે.
સાધકની સાધના જ્યારે પરિપક્વ બને છે, ત્યારે તેને સ્વયં થાય છે. શાંતિનો અનુભવ. મનના બધા સંકલ્પ-વિકલ્પ શાંત પડી જાય છે અને તેને પરમ શાંતિ મળે છે, જે તે ઝંખતો હતો. આ જે પરિણામ છે તે તેના સતત અભ્યાસનું છે. હવે તેને ભૌતિક સુખ તુચ્છ લાગશે.
ગાંધીજી અને ટાગોર સમકાલીન હતા, ભારતના પુનરુત્થાન નિમિત્તે ગાઢ રીતે સંકળાયેલા હતા. પરંતુ ગાંધીજી હતા અનાજના ખેતર જેવા, ટાગોર હતા ગુલાબના બાગ જેવા; ગાંધીજી હતા કર્મરત હાથ જેવા ટાર્ગોર હતા સૂરીલા કંઠ જેવા; ગાંધીજી હતા સેનાપતિ, ટાગોર હતા અગ્રદૂત; ગાંધીજી હતા ફેશ તપસ્વી, ટાગોર હતા ઉંમરાવ પુરુષ
પરંતુ ભારત અને માનવજાતિ માટેના પ્રેમની બાબતોમાં બન્ને વચ્ચે એકરાગતા હતી.
E લૂઈ ફિશર
