________________
Regd. No. MH, By South 54 • Licence No. : 37
}
બધુ જીવન
પ્રત જૈનનું નવસંસાર; વર્ષ ૩૮: અંક: ૩
મુંબઇ, ૧ જૂન, ૧૯૭૬, મંગળવાર
શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘનું પાક્ષિક મુખપત્ર હર્ષિક લવાજમ રૂ. ૧૦, પરદેશ માટે શિલિંગ : ૨૨
- છૂટક નકલ ૦-૫૦ પૈસા તંત્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ,
એ સેક્રેટીસ અને ગાંધી , ગાંધીજીને શ્રદ્ધાંજલી અર્પતા, જવાહરલાલે તેમના ગ્રંથ “ભારતદર્શન’ માં જે કહ્યું છે તેનું, જવાહરલાલની પુણ્યતિથિએ સ્મરણ કરવા જેવું છે. જોકે ટીસને યાદ કરી, તેના શિષ્ય આલ્બિબિડસનું કથન ટાંક્યું એ પણ અદભૂત છે. અહીં તે આપ્યું છે. તંત્રી
(૧) “અને પછી ગાંધીજી આવ્યા. તેઓ અમને આળસ મરડીને (૨) વળી અમે બીજાને સાંભળીએ છીએ ત્યારે, એનું વ્યાખ્યાન ઉઠાડે અને ઊંડો શ્વાસ લેવાને પ્રેરે એવા વાયુના સબળ પ્રવાહ ચાહે એટલું વકતૃત્વપૂર્ણ હોય છે કે તેને લેશમાત્ર પણ કાને ધરતા. રામા હતા. અંધકારને વીંધતા પ્રકાશના કિરણની પેઠે એમણે અમારી નથી. પણ જ્યારે અમે તમને સાંભળીએ છીએ અથવા તમારૂં જ આંખે પરનાં પડળ દૂર કર્યો, અનેક વસ્તુઓને ઉથલાવી નાખનાર બેલેલું ફરીથી કહી બતાવનાર કોઈ બીજાને સાંભળીએ છીએ, ત્યારે વંટોળની પેઠે, વિશેષ કરીને લોકોના મનોવ્યાપારમાં તેમણે ઉથલ- તમારું કથન તે ગમે તેટલી ખરાબ રીતે રજૂ કરતા હોય તે પાથલ કરી નાખી, તે આભમાંથી અથવા સમાજની ટોચ પરથી સાંભળીને પુરૂષ, સ્ત્રી કે બાળક સહિત બધા શ્રોતાએ દિમૂઢ આવ્યા નહોતા, હિંદની કરોડોની આમજનતામાંથી તે બહાર આવતા અને મંત્રમુગ્ધ બની જઈએ છીએ. અને સજજને, હું સાવ લાગતા હતા. તેઓ, એ આમ જનતાની ભાષા બોલતા હતા દીવાના થઈ ગયો છું એમ તમે કહેશે એને ડર રાખ્યા વિના અને નિરંતર તેના તરફ તેમ જ તેની અતિભયંકર સ્થિતિ તરફ મારી વાત કહું તે કસમ ખાઈને જણાવીશ કે મારા પર તેમના સૌનું લક્ષ ખેંચતા હતા. તેમણે અમને કહ્યું કે, આ ખેડૂતો અને શબ્દોની અસાધારણ અસર થઈ હતી અને ફરીથી તે સાંભળવાને મજૂરોના શેષણ પર જીવનારા તમે સૌ તેમની પીઠ પરથી ઉતરી પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય તે તેની ખસૂસ એવી જ અસર થવાની. તેમને પડે; આ ગરીબાઈ અને દુ:ખે પેદા કરનાર પદ્ધતિ દૂર કરો. રાજકીય બોલતા સાંભળું છું તે ઘડીએ, મારા અંતરમાં પુણ્યપ્રકોપ ભભૂકી
સ્વતંત્રતાએ પણ ત્યારે નવું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું અને તેમાં નવું તત્ત્વ ઉઠે છે, મારું હૃદય ભરાઈ આવે છે અને મારી આંખમાંથી અશ્રુની દાખલ થયું. તેમણે જે કાંઈ કહ્યું તેમાંનું ઘણું અમે અરધુપરહ્યું
ધાર છૂટે છે, - અને આવો અનુભવ મને એકલાને જ નહીં, બીજા
અનેક માણસોને થાય છે. સ્વીકાર્યું અથવા કેટલીક વાર તો બિલકુલ સ્વીકાર્યું નહીં. પણ એ
હા, અને મેં પેરિકિલસ તેમ જ બીજા પ્રભાવશાળી વકતાબધું ગૌણ હતું. નિર્ભયતા અને સત્ય તેમજ સદાયે જનતાનું કલ્યાણ
એને સાંભળ્યા છે, અને સાચે જ તેમનાં વ્યાખ્યાને ખૂબ છટાદાર નજર આગળ રાખીને એ બંનેને અનુરૂપ કાર્ય એ તેમના ઉપદેશનું
હતાં; પણ તેમની મારા પર કદી એવી અસર થઈ નથી. તેમણે કદી હાર્દ હતું. અમારા પ્રાચીન ગ્રંથમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, પ્રજા
પણ મારું અંતર વલોવી નાખ્યું નથી, કે હું પામરમાં પામર જીવ શું કે વ્યકિત શું, અભય એ સૌને માટે સર્વોત્તમ ગુણ છે અને આ
છું એવી લાગણી મારામાં પેદા કરી નથી. પણ અહીં ગઈ કાલથી અભય એટલે કેવળ શારીરિક હિમત નહીં પણ ચિત્તમાંથી ભયને
મારા મનની સ્થિતિ એવી થઈ ગઈ છે કે આજ સુધી હું જે રીતે સદંતર અભાવ. અમારા ઈતિહાસના ઉષ:કાળે જનક અને યાજ્ઞ
જીવતે આવ્યો છું તેવી રીતે હવે કદી પણ જીવી શકું એમ નથી.. વલ્કયે કહ્યું હતું કે, પ્રજાને નિર્ભય બનાવવાનું કામ લોકનાયકોનું
અને બીજી એક વસ્તુ છે, જે મેં બીજા કોઈના સંબંધમાં છે. પણ બ્રિટિશ અમલ નીચે હિંદમાં ભયનું - સર્વવ્યાપી, ગૂંગળાવ
નથી અનુભવી અને જે મારામાં તમને શોધી જડે એમ નથી - એ છે નારા ને ત્રાસજનક ભયનું સામ્રાજ્ય પ્રવર્યું હતું. લશ્કરને ભય,
શરમની, નામેાશીની લાગણીની. દુનિયામાં એક માત્ર સેકટીસ પોલીસને ભય, સર્વત્ર ફેલાયેલી છૂપી પોલીસની જાળને ભય, ' એ માણસ છે જે મને શરમિંદો કરી શકે. તેનાથી છુટયા છટાય સરકારી અમલદારોને ભય; પ્રજાને દબાવવાને માટે કરવામાં આવેલા એમ નથી. તે મને જે જે કરવાનું કહે છે તે મારે કરવું જોઈએ એ કાયદાઓ અને જેલખાનાંને ભય, જમીનદારના કર ઉઘરાવનારને
હું જાણું છું. આમ છતાં તેની નજર બહાર જતાંવેંત સમુદાય
થા ટોળા સાથે ભળી જવા માટે હું શું કરું છું. તેની હું લવલેશ ભય, શાહુકારોને ભય, તેમ જ આંગણામાં સદાએ ખડા રહેતાં
પરવા કરતો નથી. આમ માલિકના પંજામાંથી છટકી જનાર ભૂખમરા અને બેકારીને ભય. આ સર્વવ્યાપી ભયની સામે ગાંધીજીએ ગુલામની પેઠે જીવ લઈને તેમનાથી દૂર ભાગું છું અને બની શકે શાન્ત પણ નિશ્ચયયુકત સૂરે ઘોષણા કરી. તેમણે કહ્યું: ડરો નહીં. ત્યાં સુધી તેમનાથી દૂર રહું છું; અને પછીથી જયારે ફરીથી એ એટલી સહેલી વાત હતી શું? ના. અને છતાં ભય પિતાની
મને તેમને ભેટે થાય છે ત્યારે આગળ કબૂલેલી બધી વાત મને યાદ
આવે છે અને સ્વાભાવિક રીતે જ હું લજવાઈ મરું છું આસપાસ ભ્રાંતિની ભૂતાવળ ઊભી કરે છે તે વાસ્તવિકતા કરતાં
સર્પના કરતાં પણ વધારે ઝેરી દંશ મને લાગ્યો છે સાચી વધારે બિહામણી હોય છે અને શાન ચિને વાસ્તવિકતાનું પૃથક્કરણ
વાત કહું તે એથી વધારે પીડાકારી દંશ બીજો કોઈ છે જ નહીં. કરવામાં આવે, તેનાં પરિણામે સ્વેચ્છાપૂર્વક સ્વીકારી લેવામાં આવે મારા હૃદયમાં યા મારા ચિત્તમાં અથવા તમે એને ચાહે તે કહો તે તેની આસપાસ ઘણોખરો ભય લુપ્ત થાય છે.”
ત્યાં મને દંશ લાગ્યો છે ...” (આલ્કિબિડસે સેકટીસ વિષે કહ્યું છે, તે ગાંધીજી વિશે પણ
धि फाइव डायलोग्स ऑफ प्लेटो એટલું જ સાર છે).
* એવરીમેન્સ લાઈબ્રેરી
