________________
તા. ૧૬-૭-૭૬
બુદ્ધ જીવન
નો
સિદ્ધાર્થ – થોડીક ક્ષણની મુદ્રા*
*
રહે
“ફરે છે.
ના સાથે
તે
પીને આપી :
તમે કહો છો, તમને ‘પીકચર’ બર ( bore) લાગ્યું. આ જ જુએ છે તે સ્ત્રીની આંખમાંથી મસ્તીના તણખા ઝરે છે, તે જાણે તે શરુઆત છે. સિદ્ધાર્થને પણ એમ જ લાગે છે. બધું સારું સારું સહેતુક હરો છે. સિદ્ધાર્થ પણ સહેજ હસે છે. આ હાસ્ય લેભાવછે . ગંગાનું જળ, ઘર, મંદિર, દાંટારવ અને છતાં, બધું એકસરખું નારું છે, લલચાવનારું' છે, પહેલું પગથિયું છે .. એ સિદ્ધાર્થને એકધારું, રસહીન લાગ્યા કરે છે. મનને જાણે કશું બેચેન કરી મૂકે કયાં દેરી જશે! વસંતનું આગમન છે અને હવામાં કોયલને છે. આ જ બસ નથી. - સુંદર અને secured (સુરક્ષિત) જીવન ટહૌકો છે! હોય તે પણ! એથી પણ વિશેષ કશું છે. એટલે જ એની શોધમાં સિદ્ધાર્થ તે સત્યની ખેજમાં છે. એક દિશા એને સ્પર્શી– સિદ્ધાર્થને ઘર છોડવું છે - સાધુ થવું છે, અરણ્યમાં જવું છે. નથી – પ્રેમની ! એણે નારી પાસેથી પ્રેમ શીખવો છે, અને એને
પણ પિતાની આંખ કડક છે ને મા – બાપને દુ:ખી પણ નથી કમલા મળે છે. કમલા એને પૂછે છે; તારી પાસે શું છે આપવા જેવું? કરવા. આશા ઉલ્લંઘવી નથી. એટલે જ છેલ્લે પિતા કહે છે: “તારો અહં તે જે આવે છે તે સૌના ખિસ્સામાં સિક્કાઓને મીઠે રણકાર નિશ્ચય અફર છે? તે ભલે નું અરણ્યમાં જા. હવે તું (Mature) છે. તને શું આવડે છે?
ને થયે છે સાન દર્શન થાય તે મને કહેજે. ન સિદ્ધાર્થ કહે: “I can think, I can wait, I can થાય તે પાછો આવજે, નદીની જેમ બધું પાછું ફરે છે. meditate (હું વિચારી શકું છું, હું પ્રતીક્ષા કરી શકું છું. કે
આપણે ત્યાં માતાપિતા સાથે રહેવાની એક શરત છે. ધ્યાન ધરી શકું છું.' પાંખ કાપીને આપી દેવાની. કેટલા પુત્ર પિતાની આમન્યા રાખે પહેલી દષ્ટિએ ક્ષુલ્લક લાગતી આ વાત બહુ અગત્યની છે. છે આપણા ઘરોમાં? અને ઘરના દ્વાર ખુલ્લાં રાખી પુત્રને વિદાય કારણ, જયારે એક માણસ શાંત બેસી શકે ત્યારે એ કશું પણ ન આપતા - રજા આપતા સિદ્ધાર્થના પિતા જેવા કેટલા પિતા? કરતો હોય તે પણ એક ઘટના ઘટે છે, એક ક્રાંતિ સર્જાય છે. અરણ્યની શાંતિ, સાધુના ગેરુ વસ્ત્ર ઘણાંને લલચાવે, છતાં પિતાની એ સાદી સીધી લાગતી વાત પાછળ સાધનાને કામ હોય છે, અને ઘરની શીળી મેહક છાયા છાડવા જેટલું દઢ દય – સિદ્ધાર્થ મનની એક કેળવણી હોય છે, અને એવા સાધુ માટે કશું જેવું - કેટલાનું? કોની પાસે છે ચિત્તાને અશાંત કરી મૂકતી, રાત્રિને અશકય નથી રહેતું. બેચેન કરતી ઝંખના - ખળખભળાવી મૂકતા પ્રશ્ન? ,. કમલો પૂછે છે, “બુદ્ધનું સ્મિત કેવું હોય છે, સિદ્ધાર્થ ! હું
ગોવિંદ સાથે છે. ગોવિદ એને મિત્ર. બન્ને સાધુ–સન્યાસીના એક દિવસ એના સંઘમાં જોડાઈશ !' જમાતમાં ફરે છે. સાધુઓને ચલમ પી નશ કરતાં, મસ્તીમાં ડૂબેલાં બુદ્ધનું સ્મિત–-એક પૂર્ણ માનવનું સ્મિત મનને શાંતિ આપે જોઈ સિદ્ધાર્થ કહે છે કે, દુનિયાદારીના માણસો પોતાનું દુ:ખ છે. જાણે એની પાસે આપણને ખેંચે છે – બેલાવે છે. બુદ્ધ પોતે ભૂલવા, મનને જડ કરવા દારુનો નાશ કરે છે તેના જેવા જ આ બીજું કશું બોલ્યા ન હોય તે પણ એમની આંખની કરુણા બસ લોકોને નશો છે. પણ આ નશો કે પેલો નશે - એનાથી કોઈ શાંતિ હતી ! એમની કરુણાસભર આંખ, શાંત, સ્વસ્થ, નિલેપ રહેશે પ્રાપ્ત થતી નથી. આ સન્યાસીએ પણ આખરે પિતાના મનને મચ્છમાં જ નાખે છે. મનથી તેઓ પણ દૂર ભાગવાની કોશિશ સિદ્ધાર્થ કમલાને ઓળખે છે, એટલે જ કહે છે: “હું બીજી કરે છે. આ આકરી તપશ્ચર્યા, આ કઠોર સાધના કશે દોરી નથી બધી નારી જેવી સામાન્ય નથી. આ સંસારમાં, ભેગમાં રાચવા જતી, કોઈ શાંતિ આપતી નથી. આ સાધુઓ પણ આખરે તે છતાં તારી પાસે પોતાની એક જગ્યા છે, શાંત અને ગંભીર, જ્યાં ભાગેડએ છે – Escapist દુનિયાથી - પોતાનાથી દૂર ભાગતા! તું પાછી ફરી શકે. એટલું તારામાં ને મારામાં (એક સન્યાસીમાં) બૌદ્ધ સાધુઓની પાછળ ચાલતાં ચાલતાં એક અનિર્વચનીય
સામ્ય છે. આ બહુ મોટી વાત છે ને બધાને આ કળા સાધ્ય નથી શાંતિનો અનુભવ થાય છે. ધર્મને શરણે જવાનું મન થાય છે. બુદ્ધ
હતી. લોકો સંસાર પાછળ ખેંચાય છે, રગદોળાય છે, પણ પાછા નાં શ્રેરણા પાસે બેસવાનું મન થાય છે. બુદ્ધના વાક હજી બે ફરી નથી શકતા. પોતાનું એવું કોઈ સ્થાન નથી હોતું. લોકોને જ્યાં હજાર વર્ષ પછી પણ ગુંજ્યા કરે છે. દરેક ઘટના પાછળ કાર્યકારણની તેઓ સ્થિર ઊભા રહી શકે, -- સંસારનો ઘુમરાતા વમળોની વચ્ચે ! એક અફર શૃંખલા છે. દુ:ખનું કારણ વાસના છે અને વાસનાનો
કમલા સિદ્ધાર્થને કામાસ્વામીને પરિચય કરાવે છે. કામાસ્વામી ત્યાગ, વાસનાને ક્ષય એ જ એનું નિવારણ છે.
વણિક છે. એટલે જ પૂછે છે: ‘તારી પાસે સંપત્તિ શું છે!” માણસને ગોવિંદ એને માર્ગ પસંદ કરી લે છે. સિદ્ધાર્થ પિતાને મિત્ર
માપવા એની પાસે બીજો કોઈ માપદંડ નથી! એની જિંદગી એટલે જ ખાતાં રહેંસાઈ જાય છે, દુ:ખી થઈ જાય છે. પણ સિદ્ધાર્થને આ
માલ - મિલકતને સરવાળે : અને સિદ્ધાર્થ કહે છે, “કે હું સાધુ છું. ગુરુ પાસેથી પેલા ગુરુ પાસે, એક પ્રણાલિકા છોડી નવી પ્રણાલિકા
હું અરણ્યમાં રહ્યો છું. મન જેને વળગી રહે એવી કોઈ સંપત્તિ સાથે જાતને જોડવી નથી. એણે તો બધા ગુરુઓને • બધી
મારી પાસે નથી. મને કોઈ સંપત્તિની જરૂર પણ નથી. દરેક સંસારી પ્રણાલિકાઓને પાછળ મૂકવી છે. કાર્યકારણના સિદ્ધાંતથી સિદ્ધાર્થને
વણિક આ વાતને શંકાથી જોઈ ખંખેરી નાખે છે અને પિતાના સંતોષ નથી. એણે બધું જ એક સતત ઐકયના સૂત્રમાં પરવાયેલું
- ધર્મમાં પાછા વ્યસ્ત થઈ જાય છે. કારણ કોઈ પણ વ્યકિત પોતાની લાગે - unified પણ ગોવિંદના ગુરુ એને ચેતવે છે: “સિદ્ધાર્થ,
નીજી સંપત્તિ વિના જીવી શકે એ એના ખ્યાલમાં બેસતું નથી. તું ખૂબ ચતુર છે. અતિશય ચતુરાઈથી ચેતતો રહેજે!' ગોવિદને
કૃષ્ણમૂર્તિ યાદ આવે છે, કહે છે: I am happier without ખાઈ સિદ્ધાર્થ સિદ્ધાર્થને પામે છે!
possessions of my own. What do we want with ગામમાં આવતાં એક સુંદર સ્ત્રી એની તૃપાને સંતોષે છે, પણ possessions? When you don't want things they come થોડુંક અડપલું કરી એના પગ ઉપર પોતાને અંગૂઠો દાબે છે.
to you. When you do want things, then you are in સંન્યાસીને એક સુંદર સ્ત્રીના ચરણને મુલાયમ સ્પર્શ! ઊંચું
conflict and when you don't get them you suffer
My needs are very simple. All I need is some* [‘સિદ્ધાર્થ” ચલચિત્ર જોઈને થયેલી અનુભૂતિ]
thing to eat everyday, a few calories, encugh
