________________
તા. ૧૬-૧૨-૭૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૫.
બાદબાકી ખરા અર્થમાં કોસ્મોપોલિટન કહી શકાય એવા મુંબઈનાં week-end માટે તલપતા - તરફડતા મોટા ભાગનાં મુંબઈગરાઓ શહેરી જીવન વિશે વિગતે કહેવા બેસીએ તે અનેક ગ્રંથે પણ પૂરા માટે રવિવાર મુકિતને નહીં બલ્ક કયામતને દિવસ પુરવાર થાય છે. ન પડે અને છતાં જે ટૂંકમાં જ કહેવું હોય તે એમ અવશય કહી આગલા અઠવાડિયાની ભૂલો - તકલીફો વાગોળવામાં, આવનારા શકાય કે અહીંના સરેરાશ આદમીનું જીવન, પછી તે કોઈ પણ વયને- સપ્તાહની ચિતામાં તેમ જ સાંસારિક, સામાજિક તથા ધાર્મિક શિસ્તના કોઈ પણ જાતિને હોય અથવા તે કોઈ પણ વ્યવસાય કે નોકરી તકાદાઓ સંતોષવામાં રવિવાર પૂરો થઈ જાય છે અને દિનાંતે કરતે હોય, તોય નાના મેટા પણ સુનિશ્ચિત કદના - એક જ નહીં રહી જાય છે નકરો ખેદ - એને વેડફી નાખ્યાનો! પરંતુ અનેક - વર્તુળમાં જીવે છે જે સર્વે પ્રાય: જ્યાંથી શરૂ અન્ય કંઈક બનાવે એવા પણ હોય છે, જેમાંના કેટલાક થાય છે ત્યાં જ આવી પૂરા થાય છે.
પાક્ષિક રીતે તે વળી કેટલાક મહિનેમાસે પરનું નિયમિત રીતે સરળતા સારું પુખ્ત વયના સરેરાશ માનવીની જ વાત કરીએ. આકાર લેતા હોય છે. ગમે તે સાલ, ગમે તે માસ કે પછી ગમે તેવી તુ હશે પણ તે મોટા ભાગનાં ઘરોમાં આગલા મહિનાનાં ચડેલા બિલે તેમ જ સવારે સાતના સુમારે પથારી છોડી ઊભો થઈ જશે અને પ્રતિ : કર્મ માસની શરૂઆતમાં આપવાના ઘર-ભાડાં શાળા-કોલેજની છું, પતાવી જેમતેમ ખાશે, નહીં ખાય અને થઈ જશે રવાના ! નેકર - ચાકરના પગાર વગેરે ચૂકવાતા પહેલા પંદર દિવસમાં જ
૮-૪૭ ની કે એવી જ કોઈ બેસુમાર ગીર્દીવાળી અને છતાં કેશ - બોકસનું તળિયું દેખાવા લાગે છે અને ૨૦-૨૨ મે દિવસે રાછામાં ઓછી અસુવિધાવાળી માની લીધેલી ટ્રેન પકડી તે મારે- તો એ ‘ડબે’ અચૂક સાફ થઇ જાય. આમ મહિને ત્રણ તાર કામધંધે ધસી જશે અને રાત્રે નવ દસ વાગ્યે એટલી જ, અઠવાડિયામાં છવાઇ જાય અને બાકીના સપ્તાહને કરિયાણાવાળાને ત્યાં બક્કે એથી યે વધુ, ઉતાવળે તે આવી જશે back to pavilions- ગિરવે મૂકી જીવન જીવી જવાય છે. લગભગ ખેટા રૂપિયા જે !
તુએ તુના “રૂટિન' ખાં અને છતાંયે અને ખાં હોય અત્યંત સુધરેલા ગણાતા શહેરના આ માનવીએ શ્વાસ છે. કેટલાયે બનાવે એવા હોય છે જે ત્રિમાસિક અર્ધ—વાધિક કે લેવામાં પણ તકલીફ પડે કે હૈયે હૈયું દબાય તેમ ઊભા રહીને જ પછી વાર્ષિક એમ એક પ્રકારના નિશ્ચિતતાપૂર્વક બળે જ જતા નહીં પરંતુ પૂરપાટ દોડી જતી ગાડીની બહાર બહાવરાશા લટકીને હોય છે. કે તેના છાપરા પર ચડીને પણ પ્રવાસ કરે અને એ પ્રક્રિયામાં ભારતીય તેમ જ અંગ્રેજી એમ બને કેલેન્ડર ’ મુજબના પ્રતિદિન પંદર-પચ્ચીસ કુટુંબનાં bread winners કમેતે વરસ ઉપરાંત પણ જન્મદિન (મા – બાપના, પિતાના, પત્નીને, મરે એ બહુ સ્વાભાવિક જ નહીં પરંતુ અનિવાર્ય પણ મનાય બાળકોના) થી જન્મદિન, લગ્નની એક વર્ષગાંઠથી બીજી વર્ષ ગાંઠ, છે. કારણ કે સુધરેલા ગણાતા એ માનવીઓને સમય બહુ કિંમતી પગારવધારાથી પગાર વધારો અને બેનસથી બેનસ એમ ઘણી મનાય છે.
રીતે શરૂ થતાં અને પૂરાં થતાં વરસના ચક્કરમાં સામાન્ય માનવી રોજ ઘરે આવ્યા પછી જે ઘટમાળ શરૂ થશે – છોકરાઓની એક વખતે ફરતો હોય છે અને એ જ રીતે અનેક છ માસિક - અસંતુષ્ટ માંગણીઓની, ઘરવાળીની લાઈલાજ ફરિયાદોની વગેરે ત્રિમાસિક તથા અનેકાનેક માસિક, પાર્મિક, સાપ્તાહિક, અર્ધવગેરે – તેને અંત આવશે, છેક બીજે દિવસે સવારે જેથી કરીને સાપ્તાહિક તથા દૈનિક ચક્કરોમાં તે આ વસ્તુ ઘૂમ્યા કરે છે. સમીસાંજે તે ફરી શરૂ થઇ શકે.
ભાનસાન અને સારાસારને વિવેક ભુલાવી દેતા દારૂ, ગાંજો, પતે ચાવી આપી ચાલુ કરેલી ઘડિયાળના કાંટે દોડતા એ અફીણ વગેરે માદક પદાર્થો સામે આપણા શાસ્ત્રોએ સારી કહી આદમીના જીવનમાંની ઘણીખરી ઘટના પ્રમાણમાં નિયમિત શકાય એવી સફળતાપૂર્વક ઝુંબેશ ચલાવી છે. પરંતુ આ સહુ રીતે બન્યા કરે છે. કોઈ એકાંતરા બને, કોઈ સપ્તાહમાં બે કે ત્રણ કરતાં પણ વધુ ખતરનાક અને જેમની અસરને સમજવા - સમજાવાર દેખા દે તે કોઈ વળી અઠવાડિયામાં એક વાર અચૂક આકાર લે. વવામાં આપણા શાસ્ત્રકારો પણ પૂર્ણપણે સફળ નથી થયા એ - દરેક કુટુંબમાં મંગળવારે મતભેદ, બુધવારે બોલાચાલી અને પ્રકારના અમુક દ્રવ્ય એવાય છે જે નજર સમક્ષ આવે ત્યારે ચડે શનિવારે સુલેહ થાય જ એવું નહીં અને છતાં આવું કંઈક ને કંઈક એટલે જ નશે, એ દ્રવ્યો ફુકત યાદ પણ આવી જાય ત્યારે ચડે તે બનતું જ રહે એ પણ એટલું જ નિશ્ચિત !
છે. એ પદાર્થો નજીક આવે ત્યારે થાય છે એથી યે વધુ નશે તે દૂર તમે કેટલો Vulnerable છે – કેટલું સાંખી લો એમ જતા લાગે ત્યારે અનુભવાય છે, અને એ હાથમાં આવતા ચડે છે, કેટલાં સંપન્ન છો અને તમારા કામકાજના સ્થળથી કેટલે દૂર છે એથીયે બમણા નશે તે હાથતાળી આપીને જતા રહે ત્યારે રહી છે તેના પ્રમાણમાં વધારે કે ઓછી વખત, પરતુ એક પ્રકારની થાય છે. નિયમિતતાપૂર્વક Boss, બૈરી, બસ-કન્ડકટર કે બીજા કોઈના આ અનાદિ - અનંત નો પ્રેરનારા સુખ, સગવડ અને - સકારણ કે પછી અકારણ ગુસ્સાના ભાજન બનવાનું, શેર • સમૃદ્ધિ આદિ દ્રવ્ય જ્યાં અભરે ભર્યા છે તે મુંબઇ કદાચ એ કારણે લુટારા - ખિસ્સા કાતરુ જેવા અસામાજિક તત્તે કે પછી દાકતર - જ મેહમયીને નામે પણ ઓળખાય છે. વકીલ જેવા કહેવાતા સામાજિક ધંધાદારીઓના કસબ અજમાયસના મહેનત કે સમયને વ્યય બચાવે નિવારે, કામ આસાન કરે, સાધન બનવાનું, બિમાર સ્નેહીની ખબર કાઢવા જવાનું કે મૃત તનની થકાન દૂર કરે અને મનને પ્રફુલિત કરે એવા જટિલ મંત્રે સંબંધીના સાદડી-ઉઠમણામાં જવાનું, ઉત્સાહભેર ટેકસીમાં બેસી સિનેમા- અને ઝડપી વાહન તેમ જ પૈસાને જોરે રમાતા પત્તાના જુગાર, નાટક જોવા જવાનું અને ‘હાઉસ - ફૂલ’ નું પાટિયું જોઈ વિલે ઘોડદોડ વગેરે રમતો તથા વધુ-ઓછા નશે પ્રેરનારા કેફી દ્રવ્ય મોઢે ટાંટિયા ઘસતા પાછા ફરવાનું-ઇત્યાદિ તમારા ભાગ્યે આવશે-- આદિ જે શરૂ શરૂમાં ફકત શેખ કે સગવડના સાધને મનાય છે તે આવ્યા જ કરશે.
વખત જતાં આદતના જોરે આવશ્યક બની બેસે છે અને સમવારે શરૂ થયેલ સપ્તાહ આમ ને આમ શનિવારે પૂરું પરિણામે તેના ગેરલા પ્રત્યે આંખમિંચામણા થાય છે. થઈ જશે. કામકાજના દિવસની યંત્રસમી જિન્દગીથી થાકી - હારી સમૃદ્ધિના તે અહીં (ફુવારા ના, ધોધ જ-ઉડે છે પરંતુ
