________________
તા. ૧૬-૬-૭૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
રાબીઆનો વૈભવ ગાગી, મૈત્રેયી, ભામતી, મડમિશ્રની વિદુષી પત્ની ઉભય- છું. તે ક્ષણેથાણ પરમાત્માને સમર્પી દીધી છે તે હું જાણું છું. તારી ભારતી વગેરે મહાન સન્નારીઓનું સ્મરણ થતાં હૃદયમાં આનંદ આરાધનાની તોલે આવે એવી વ્યકિત મેં નથી જોઈ. છતાં મારી છવાઈ જાય છે જીવનસંગ્રામને સામને કરતાં કરતાં તેમણે કેટલી મૂંઝવણ દૂર કરવા જ હું તને એક પ્રશ્ન પૂછું છું: નું આવા ઉચ્ચમોટી આંતરિક સાધના કરી હતી અને જીવનપથને કલ્યાણકારી પદની અધિકારિણી શી રીતે બની? તારા ઉત્તરથી કદાચ હું તને બનાવ્યું હતું ! આવી જ પ્રાત: સ્મરણીય તપસ્વિની રાબી હતી વધારે સમજી શકીશ. અરબી-ફારસી ગ્રંથને આધાર લઈ, કેટલાક પ્રસંગે અહીં રજૂ રાબી આ મહાત્માનાં પ્રશંસાભરપૂર વચન સાંભળી ક્ષોભીલી કર્યા છે. તે તુર્કસ્તાનના છાસરા શહેરમાં રહેતી. નાનપણમાં તેણે પડી ગઈ. તે મનેમન વિચારવા લાગી : હું કેટલું સહજભાવે જીવું પારાવાર દુ:ખ ભોગવેલાં. માતાપિતાની છત્રછાયા તેને દીર્ધ સમય છું? મેં કયાં કોઈ પરાક્રમો કે ચમત્કાર કર્યા છે? ઈશ્વરની કૃપાથી નહીં મળેલી. એટલે તે પરાધીન દાસી તરીકે એક શેઠને ત્યાં રહેતી જ આ ખેળિયું અને ચેતનતત્ત્વ મળ્યાં છે, તે એ ઈશ્વર સિવાય અને સમય મળતાં ધર્મગ્રંથને પાઠ અને ઈશ્વરની ઉપાસના કરતી. કોનાં હોઈ શકે? હું કયાં કશી નવી નવાઈ કરું છું? જેનું છે તેને શેઠને જયારે તેની પરમ ભકિતને ખ્યાલ આવ્યો ત્યારે તેમણે તેને તે ભાવપૂર્વક સોંપી ન દઉં તો મારી ખાનદાની કયાં? આ સિવાય દાસીપણામાંથી મુકત કરી દીધી. પછી તે તેણે પોતાનું સમગ્ર જીવન બીજે કરી પણ શું શકાય? પરમેશ્વરને સોંપી દીધું, અને બધા જ સમય અધ્યયન અને ઉપા- આટલો વિચાર કર્યો ત્યાં તેને ખ્યાલ આવ્યો કે મહાત્માના સના ગાળવા લાગી.
પ્રશ્નનો ઉત્તર આપવાને હજી બાકી છે. તેઓ મારા ઉત્તરની તે હજી સાધનાની ચરમ સીમાએ પહોતી પહોંચી ત્યારની રાહ જોઈને બેઠા છે. પછી તેણે આધીનતાથી કહ્યું: મારી પાસે જે આ પ્રસંગ છે. તે વેળા મહાત્મા હુસેનની આ પ્રદેશમાં મહાન સંત કંઈ હતું ને ગુમાવીને જે કંઈક પામી શકાય તે પામી છું. તરીકે ગણના થતી. તેઓ અઠવાડિયામાં એક વખત કોને ધાર્મિક ' બરાબર છે, મહાત્માએ કહ્યું : મારા મનનું સમાધાન થઈ ગયું. ઉપદેશ આપતા. એક વખત ઘણા લોકો એકત્રિત થઈ ગયા તે પણ હવે મને એ કહે કે, તું ઈશ્વરને કેવા કપે છે? હુસેને પોતાને ધર્મોપદેશ શરૂ કર્યો. આથી કોઈ શ્રોતાએ કહ્યું કે આટલી આપ આ બાબતમાં ઘણું જાણતા હશે, રાબીઆએ કહ્યું: મોટી સંખ્યામાં ભાવિક લેકો આપની પવિત્ર વાણી સાંભળવા તલપાપડ પરમાત્મા કેવા છે તે હું શી રીતે કહું? મને તે એ અરૂપ અને છે ત્યારે તમે માત્ર એક સ્ત્રી નથી આવી તે કારણે ધર્મોપદેશ શરૂ અમાપ લાગ્યા છે. નથી કરતા? એ તે આવી પહોંચશે, આપ આપનું વકતવ્ય શરૂ કરી મહાત્માને તેના પ્રત્યુત્તરથી સંતોષ થયો અને તે પિતાને દેને?
મુકામે ચાલ્યા ગયા. મહાત્મા હુરોને કહ્યું: જે શરબત મેં હાથીના પેટ માટે તૈયાર - રાબી આ દિવસને ઘણો સમય કુદરતના ખોળે ગાળતી. તેમાંય કર્યું છે તે નાનકડી કીડીઓ આગળ મૂકી દઉ તે કેટલું વાજબી? વસંતઋતુ આવતી ત્યારે તે નાચી ઊઠતી, અને ઝૂંપડીમાં ભાગ્યે જ
' હાથીની વાત કરીને તેઓ રાબીઓને ઉલ્લેખ કરી રહ્યા હતા. જતી. પણ એક વર્ષે વસંતઋતુ પૂરબહારમાં ખીલેલી તે પણ આ ઉત્તરથી પ્રશ્ન પૂછનાર ચૂપ થઈ ગયો. રાબી આવી પછી જ તે પિતાના ઝુંપડામાંથી ભાગ્યે જ બહાર નીકળતી. તેને મળવા આવધર્મચર્ચા શરૂ થઈ અને તેમાં ખરી રંગત જામી.
નારાઓને આથી નવાઈ લાગતી. કોઈકે ઝુંપડી બહાર ઊભા ઊભા - જેમ જેમ રાબીની સાધના વધતી ગઈ તેમ તેમ લોકો તેની જ તેને કહ્યું: મા, વસંત ચારેકોર મહોરી ઊઠી છે ત્યારે આપ ગ્રુપપાસે પણ જવા લાગ્યા. મહાત્મા હુસેન પણ કયારેક તેની પાસે ડામાં શીદને બેઠાં છે? બહાર તે આવે. આ વૈભવ કયારે જોવા પહોંચી જતા અને તેની સાથે ધર્મચર્ચા કરતા.
મળશે? એક વખત તેમણે રાબીઓને બહુ વિચિત્ર પ્રશ્ન પૂછયું : રાબીઆએ કહ્યું: તું બહારની શોભાની વાત કરે છે, પણ એકશબીઆ, નું લગ્ન કરવા ઈચ્છે છે કે?”
વાર અંદર આવીને વૈભવ જો. રાબીઆએ મહાત્મા હુસેનનો આ પ્રશ્ન સાંભળી ક્ષોભ અનુ- પણ આંતરવૈભવને માણવો કયાં સહેલી વાત છે? ભવ્ય, ક્ષણભર તે તેને થયું કે આ દિવ્ય પુરુષે આ માયાવી પ્રશ્ન રાબી ઝુંપડીમાં બેઠી બેઠી ઈશ્વરઆરાધના કરતી હતી ત્યારે કયાં પૂછો ! તેને હુસેન પ્રત્યે પારાવાર પૂજયભાવ હતો. એટલે એક બીજો પ્રસંગ પણ બને. મહાત્મા હુસેન તેને મળવા આવી સ્વસ્થ થયા પછી તેણે નમ્રભાવે ઉત્તર આપતાં કહ્યું : મહાત્માં, રહ્યા હતા. ઝૂંપડી નજીક આવ્યા તે જોયું કે બહાર એક તવંગર આપ લગ્ન વિશે પૂછો છો? લગ્ન તે દેહ સાથે થાય, મારે પિતાને માણસ હાથમાં મોટી નાણાંકોથળી લઈને ઊભે છે. તેના મોઢા પર કહી શકાય તે દેહ છે ખરો? આ દેહ તે મેં પરમાત્માને અર્પણ ગમગીની છવાઈ ગયેલી જોઈ હુસેને તેને પૂછ્યું: ભાઈ, તું આટલે કરી દીધા છે. એટલે તે પરમાત્મા સિવાય અન્યની આજ્ઞામાં શી રીતે બધો ગમગીન કેમ છે? રહે? દેહ બિચારો સતત પરમાત્માનું જ કાર્ય કરી રહ્યો છે. તમે જ તવંગર માણસે કહ્યું: તપસ્વિની રાબીઓ માટે નાણાંની ભેટ કહો, મારે કયા દેહથી લગ્ન કરવા? .
લાવ્યો છું. પણ તેને વાત કરતાં ખચકાઉં છું. દૂરના પ્રદેશમાંથી મહાત્મા હુસેન રાબીઆનો ઉત્તર સાંભળી રાજી રાજી થઈ આવ્યો છું. પણ તેની ભકિત જોઈ ઝૂંપડીની અંદર જવાની હિંમત ગયા. તેઓ જાણતા હતા કે રાબીઓનું અંદરનું કમાડ ઊઘડી ગયું છે.. નથી. આપ મને મદદ કરો. ' પ્રકાશના પ્રદેશમાં તેણે પ્રવેશ કરી દીધેલ છે, અને પરમાત્માની હસેને કહ્યું : ભલે, હું તેને વાત કરી જોઉં. તેના ઉપર પૂરી રહેમ છે.
પછી તેઓ અંદર ગયા. જોયું તો રાબીઓ પ્રભુભકિતમાં લયમહાત્મા હસેન કયારેક કયારેક રાબીઓની ઝુંપડીએ જઈ પહોં- લીન હતી. તેના મુખ પર અજબ તેજ છવાઈ ગયું હતું. પરમેશ્વર ચતા. જીવનના ખરા રહસ્યને પામી ગયેલી આ ભગવદ્દપરાયણ સાથે મને મન વાતચીત કરી રહી હોય તેવા તેનાં મુખ પર હાવભાવ સન્નારી સાથે તેમને વિચારવિનિમય કરવો ગમતો. એક વખત હતા. તેણે આંખ ખોલી ત્યારે સામે મહાત્મા હુસેન ઊભા હતા. તેણે તેમણે રાબીઓને કહ્યું કે તારી નિરંતર ઈશ્વરસાધનાને હું સાક્ષી તેમને વંદન કર્યા અને ખબર અંતર પૂછયા.
