Book Title: Pavitra Kalpasutra
Author(s): Punyavijay, Bechardas Jivraj Doshi, Sarabhai Manilal Nawab
Publisher: Sarabhai Manilal Nawab
View full book text
________________
૩૦.
પવિત્ર કહ૫સત્ર નવમા સ્વપ્નને વિષે ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણીએ પાણીથી ભરેલે કુંભ જોયો. તે કુંભ (કલશ) અતિ ઉત્તમ પ્રકારના સુવર્ણ સમ અતિ નિર્મળ અને દીપ્તિમાન હતું. એમાં સંપૂર્ણ જલ ભરેલું હોવાથી તે કલ્યાણને સૂચવતા હતા. પૂર્ણકુભ મંગલને ઘાતક છે.
ચિત્રમાં સુવર્ણકલશને ગળામાં રત્નજડિત કંઠ તથા હાર પહેરાવે છે. બંને બાજુના છેડા ઉપર ઉડતું રંગીન રેશમી કપડું પણ ચિત્રની શોભામાં વૃદ્ધિ કરી રહ્યું છે. ઉપરના ભાગમાં જ્ઞાન અને દર્શનની ઘાતક બે આંખો ચીતરેલી છે અને ઠેઠ ઉપરના ભાગમાં ક૯૫વૃક્ષના પાંદડાઓની ડાળીઓ સુંદર રીતે ફલ સહિત ગોઠવેલી છે અને તે પાંદડાંવાળી ડાળીઓની બંને બાજુ ઉપરના ભાગમાં એકેક પિપટ પણ ચીતરેલો છે. ચિત્રકારની ચિત્રનિરૂપણ શલિ કલાત્મક છે.
ચિત્ર ૮૧ઃ સૌધર્મેન્દ્ર. પાટણ ૨ના પાના ૭ ઉપરથી. ચિત્ર ૬૭વાળું જ ચિત્ર. ચિત્રમાં પિતાના રત્નજડિત વિમાનમાં સૌધર્મન્દ્ર આકાશમાં ઊડતે કઈ જગ્યાએ જઈ રહ્યો હોય એમ દેખાય છે. ચિત્ર ૭૯ની માફક આ ચિત્રમાં પણ ઈન્દ્રને બે હાથવાળો જ ચીતરેલા છે. ઈન્દ્રના ઊંચા કરેલા જમણા હાથમાં ફલ જેવું કાંઈક અને ડાબા હાથમાં સાત પાંખડીવાળું ડાંડી સહિતનું કમલનું ફૂલ છે. સાત પાંખડીવાળું કમળનું ફૂલ કામદેવનું પણ ઘાતક છે. સૌધર્મેન્દ્રના શરીરને વર્ણ તપાવેલા સુવર્ણ જે પીળે છે. વસ્ત્રાભૂષણ ચિત્ર ૭૯ને આબેહૂબ મળતા છે. વિમાનની ઉપર ઊડતી બે ધજાઓ પણ બાંધેલી છે. વિમાનની બહારના ભાગમાં બંને બાજુએ એકેક ચામર ધરનારી સ્ત્રી પરિચારિકા પણ છે. સૌધર્મેન્દ્રનું વિમાન સહિતનું આ પ્રમાણેના સ્વરૂપવાળું ચિત્ર આ પ્રત સિવાયની બીજી કોઈપણ કલ્પસૂત્રની સચિત્ર પ્રતમાં મારા જેવામાં આવ્યું નથી.
આ ચારે ચિત્ર, તાડપત્ર ઉપરની હસ્તપ્રતેની કાગળની પ્રત ઉપર નકલો થવી શરૂ થઈ તેની શરૂઆતના સમયના હોય એમ ચિત્રોમાં વપરાએલા તાડપત્રીય પ્રતાના ચિત્રોના રંગે તથા તાડપત્રને મલતી જ સાઈઝના પ્રતના પાના વગેરે જોતાં લાગે છે. ..
: Plate XXI. - ચિત્ર ૮૨: ગર્ભસક્રમણ. જીરાની પ્રતના પાના ૧૭ ઉપરથી. પછી ક્ષત્રિયકુંડગ્રામ નગરમાં, સિદ્ધાર્થ ક્ષત્રિયને ઘેર જ્યાં ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણી સૂતાં છે ત્યાં આવી, તેમના આખા પરિવારને અવસ્થાપિની નિદ્રા આપી, ત્રિશલા માતાના શરીરમાંથી અપવિત્ર પુગલે દૂર કરી, પવિત્ર ૫ગલે સ્થાપી, પ્રભુને બિલકુલ હરકત ન આવે તેવી રીતે સુખપૂર્વક, પોતાના દિવ્ય પ્રભાવ વડે ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણના કુક્ષિમાં સંક્રમાવ્યા. .
ચિત્રમાં ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણી રત્નજડિત પલંગ ઉપર જાગ્રત અવસ્થામાં સૂતેલાં છે અને તેમના પગ ચગાડી બે હાથમાં ભગવાન મહાવીરના ગર્ભને પકડી રાખીને હરિણમેષિનું ઊભે છે. આ ચિત્રમાં શયનગૃહની સજાવટ ખાસ જોવા લાયક છે.
ચિત્ર ૯ઃ ત્રિશલાનાં ચૌદ સ્વમ. જીરાની પ્રતના પાના ૧૯ઉપરથી. જે સમયે ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણીની કુક્ષિમાં પ્રભુ મહાવીરના ગર્ભનું સંક્રમણ થયું તે સમયે-મધ્યરાત્રિએ તે પિતાની અવર્ણનીય શસ્યામાં અલ્પનિદ્રા કરતી હતી, એટલામાં તે મહાપુરુષનાં અવતરણને સુચવનારાં ચૌદ મહાને જોઈ જાગી ઉઠી એ ચૌદ મહાસ્વપ્ન આ પ્રમાણે છેઃ–(૧) હાથી, (૨) વૃષભ,
-
