Book Title: Pavitra Kalpasutra
Author(s): Punyavijay, Bechardas Jivraj Doshi, Sarabhai Manilal Nawab
Publisher: Sarabhai Manilal Nawab
View full book text
________________
ચિત્રવિવરણુ
આ ચિત્ર ચિત્રકારની પીંછી ઉપરના સુંદર કાબૂ દર્શાવે છે.
ચિત્ર ૨૨૮ઃ સિદ્ધાર્થ અને ત્રિશલા, સાહન. પાના ૧૯ ઉપરથી. સિદ્ધાર્થ રાજા સ્નાનગૃહમાંથી નીકળી, બહાર જ્યાં સભાનું સ્થાન હતું ત્યાં પહેાંચ્યા અને સિંહાસન ઉપર પૂર્વદિશા તરફ મુખ રાખી બિરાજમાન થયા. ત્યારબાદ પેાતાની બહુ નજીક નહીં તેમ બહુ દૂર નહીં એવી રીતે સભાના અંદરના ભાગમાં પડદા બંધાવ્યા.
૧
પડદાની મને હરતા
આ પડદાને વિવિધ પ્રકારનાં મણિ અનેરત્ના જડેલાં હાવાથી અતિશય દર્શનીય લાગત હતા. જ્યાં ઊંચી જાતનાં વસ્ત્રો વણાતાં હતાં, ત્યાં જ તે બનાવરાવવામાં આવેલા હેાવાથી ભારે કિંમતી હતા. ખારીક રેશમના બનાવેલા અને સે'કડા ગૂથણીએ વડે મનને આશ્રય પમાડનારા તાણેા તેમાં ખીલી નીકળતા હતા. વળી એ પડદા ઉપર અનેક પ્રકારનાં મનહર અને આશ્ચર્યકારક ચિત્રા આલેખેલાં હતાં. વરુ, વૃષભ, મનુષ્યા, મગરમ, પંખીઓ, સૌ, કિન્નરદેવા, રૂરૂ જાતિનાં મૃગલાં, અષ્ટાપદ નામનાં જંગલનાં પશુઓ, ચમરી ગાયા, હાથી, તેમ જ અશેાકલતા વગેરે વનલતાએ અને પદ્મલતાનાં કળાભરેલાં ચિત્ર તેમાં મુખ્ય હતાં. આ પડદોજવનિકા અંધાવવાના ઉદ્દેશ એ જ હતા કે અંદરના ભાગમાં રાણી વગેરે અંતઃપુરવાસિનીએ નિરાંતે બેસી શકે.
રાણીનું સિંહાસન
પડદાની અંદર રાણીને બેસવાને માટે એક સિંહાસન ગાઠવવામાં આવ્યું. તેની ઉપર મણિ-રત્નની સુંદર રચના કરવામાં આવી હતી. બેસવાની જગ્યાએ સ્વચ્છ અને કેમળ રેશમી ગાદી બિછાવી તેની ઉપર સફેદ ચાદર પાથરવામાં આવી હતી. એ રીતે તે અતિશય કામળ અને શરીરને સુખકારી લાગે એવું સિંહાસન ગાઠવવામાં આવ્યું હતું.
ચિત્રમાં સિદ્ધાર્થ રાજા જમણા હાથમાં તલવાર તથા ડાબા હાથમાં ફૂલ રાખીને સિંહાસન -ઉપર વસ્ત્રાભૂષાથી સુસજ્જિત થઇને બેઠેલા છે. મસ્તક ઉપર ચંદરવા બાંધેલા છે. વચ્ચે પડદો છે. પડદાના આંતરામાં ત્રિશલા જમણા હાથમાં ફૂલ રાખીને વજ્રભૂષણાથી સુસજ્જિત થઈને બેઠેલાં છે. તેમના મસ્તક ઉપર પણ ચંદરવા બાંધેલા છે. ચિત્રના ઠંઠ ઉપરના ભાગમાં એ માર ચીતરેલા છે.
ચિત્ર ૨૨૯ઃ ત્રિશલાના આનંદ. સાહન. પાના ૩૦ ઉપરથી.ગલ સહીસલામત છે એમ જણાતાં ત્રિશલા માતાના આનંદના પાર ન રહ્યો. ચિત્રમાં ત્રિશલા ખૂબ આનંદમાં આવી જઇને હીંચકા ઉપર હીંચકા ખાતાં બેઠેલાં છે. કલ્પસૂત્રની બીજી કોઇપણ સચિત્ર પ્રતમાં આ પ્રસંગને આ રીતે ચીતરેલા મારા જોવામાં આવ્યે નથી. હીંચકામાં બારીક સુંદર કાતરકામ કરેલું દેખાય છે. ત્રિશલાની જમણી બાજુએ હીંચકા ઉપર ઊભી રહેલી ચામરધારિણી શ્રી-પરિચારિકા ડાખા હાથથી ચામર વીંઝતી દેખાય છે. ડાખી બાજુએ બીજી એક સ્ત્રી-પરિચારિકા વાડકામાં ચંદનધનસાર વગેરે વિલેપન કરવાનાં દ્રવ્યે લઈને હીંચકા ઉપર ઊભેલી છે. હીંચકાની નીચેના ભાગમાં બંને માજીએ એકેક સ્ત્રી-પરિચારિકા બેઠેલી છે; વળી નીચેના ભાગની મધ્યમાં
