Nyayavinishchay Vivaranam Part 1

Author(s): Vadirajsuri, Mahendramuni
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 533

..
.
भ्यायविनिश्चयविधरणे
{१।१२३ सतो यदुक्तम्-"प्रत्यक्षं कल्पनापोडमर्धसामोदरपतेः"
] इति; सत्र अर्थों यदि परमाणुः : असिद्धो हेतु।। स्थुलश्चेत : उत्तानीत्या विरुद्धः। ततो यदि भ्रान्तम: ने निर्विकल्पम् , तच्चेत् ; न भ्रान्तम् , इति महानयं सङ्कटप्रवेशः परस्य । सतः सिद्ध प्रत्यक्ष एवं सहविषर्तिभिरेकं स्वलक्षणम् । व्यावहारिक्रमेव तत्तथान तास्विमिति येत न ध्यवहारानन्यस्य तत्त्वस्याभावात , अप्रतिपसे । वन सम्चितपरमाणुनिबन्धनस्वं प्रत्यक्षस्थ । निरस्तश्च तत्सम्यय: सान्तरनिरन्सरचिन्तया । तदेवाह- अनंशाननराशयः। पशियहुत्वापेक्षया बहुवचनम् । ततो निषिद्धमेतत अर्चस्व
"भागा एवावभासन्ते सनिविष्टास्तथा सथा ।" (हेतु० टी० पृ० १०६] इति ; सनिदेशस्यैव अनशेष्वभावात् , स्थूलप्रतिभासस्यैव च भागप्रतिभासविरोधिनोऽनुभषात । १० कुः पुनविनतम् चितिभिरकम्' इति ? प्रत्यक्षत इति पेत् ;
न देन क्षणभङ्गिमा समिहिसस्यय गुणस्य' प्रहणान् न पपरसमयभाविना वदा तस्याभावात् । तथापि पहणे देशकालव्यरहितस्य सर्वस्यापि प्रहमा सर्पस्य सर्वदर्शित्वं प्रमाणान्तर. वैयर्य प्राप्नुयात् । न च तेषाममहणे सदेवत्वं स्वलक्षणस्य शक्यमवगन्तुम् , व्यापक प्रतिपत्तेाग्यातिपत्तिनान्तरीयकत्वादिति चेत् ; भवेदेवम् , यदि तस्य क्षमत: सिलो १५ भवेत् , न चैवम् । तथा हि- 'न तस्य स्वत एवं तरिसद्धिः । तेन पूर्वापरयोरग्रहणे तयावृत्तिस्मस्य तस्य दुरवबोधत्वात् व्यावृत्तिप्रतिपत्ते, व्यावयंप्रतिपत्तिनान्तरीयकत्वात् ।
प्रहन्छ यद्यतत्कालेम; बहिर्षिधानामपि भवेन । तत्कालेन चेत् ; व्याइतमेतत्"तत्कालेनैव तत्कालव्यावृत्तिास्मनो गृह्यते" [ ] इति । मायन्यतः प्रत्यक्षात : "अत एय, अनभ्युपगमा सदस्य तत्स्वभावरवान् । पूर्वापरापरिज्ञानेऽपि भवत्येव स्वतः प्रतिपत्तिरिति चेत् । तद्विपर्ययस्यापि किन्न तथा बहिरन्तश्च प्रतिपत्ति: सस्यापि कचनिन्दसरस्वभावस्यस्याविशेषात् ? अणिकतयैव उभयत्रापि पस्तूनां प्रतिमासनादिति चेत् । म: एकतयापि प्रतिपसेर्दर्शनात् । अध्यारोपितमेवैकल्यं तत्र विकल्पेन प्रतीयते न मास्तरमिति चेत् ; विकल्पेनापि कयमसदाकारण तस्य महणम् आकारबादवैकल्यप्रसद्भात् ! तदाकारस्वत न सर्वथा तदवस्तुत्कापते । २ पास्तुना तत्पतिपत्तिः ; अन्यत्रापि झानवैयपिसे ।
।
:
1"अर्धस्य सामध्यग रामुखयादित्याह । द अर्थस्य समनिश्पद्यमान सदूपमेनानुर्यात् ।"-. वातिकाल२११५२ १ २ गुणग्रह आ०, २०, ५.१३ तस्व स्वर एक तसिद्धिरित्यत्र न तस्य प्रत्यक्षान्तरस्तत्मिद्धिरिति दसध्यम् । तत्कालनेर तत्कालख्यातिरामनी परत इत्यत्र अात्मशब्देन प्रथम प्रत्यक्ष प्रायम्" .........."मनु ल-कहतेन निबास्त्रनुपाविमा प्रश्नान्तरण प्रथमप्रत्यक्षाय तत्कालव्याप्रति शुत इयत्र ध्यास्वभावात् न्याहरुमैतदित्यु कयं युक्त स्थदिति न शनीयम् ; प्रवक्षस्य वा कालायत्तित्वेनाक्षणिकत्वं तथा पञ्चतमत्यात्यापि अक्षरणकरवं सम्मपत्यविसंवादात , तथा परस्य क्षमाग विश्वतरीत्यभिप्रायेगोसम्वाद ।"-सा. ट्रिक। " कालेन आOR., ५. | " "तथा होत्यादि प्रतिपादिनप्रक्रियाल एन ।"-नाटिक। ६ तामस्त अ०, १०, २० । ७ - वस्यानि-आर, २०, ५०1८ अनिकाया ।