Nyayavinishchay Vivaranam Part 1

Author(s): Vadirajsuri, Mahendramuni
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 535

न्यायविनिश्चयविवरणे
सपETHATARImanticTLEASE
-LM.....-..-IPTIJALA
PARIYAnmotswanatio
यदैव हेतुः तदैव फलं यथा प्रचीपकाल एक प्रकाशः, वर्तमानसमय ए च प्रपक्षहेतुश्चक्षुरादिव्यापारः ततः प्रत्यक्षमपि तदैव न पूर्व नापि पश्चात् तदा नियम एव च तस्य क्षणभङ्ग इसि येत् ; कुतस्तत्समयनियमः व्यापारस्य ? प्रत्यक्षस्य तत्समयनियमादिति चेत् । न ; परस्पराश्रयात्-पूर्वेणोत्तरस्य तेन च पूर्वस्य सिद्धेः । तद्विषयात्प्रत्यक्षादिति चेत् । तसोऽपि कस्मात्तस्य ५ सनियम एवावगम्यते न पूर्वापरसालशिवमपि ! तय दिवस विवि मेत् ; न शायरी स्वतः प्रतिपत्तिः पूर्ववहोणत् । अनुमानादनन्तरीक्तादिति चेत् ; न ; तथापि 'कुतस्तत्समय. नियमः' इत्यादेरुपस्थामादनस्थितेश्च ! तातोऽनुमानात् तत्प्रतिपत्तिः । नापि घस्तुत्वादिलिहोत्थान : ततः परिणामस्यैव सिद्धरिति निवेदनारा ।
तन्न 'मात प्रत्यक्षश्य ततः एकत्वस्यापरिज्ञानम्"; समस्यैशासि। कति १० द्विपर्ययस्य तु प्रतीतेः भवत्येय ततस्वत्परिज्ञानमित्यनयैव कारिकया निवेदयति-तथा
अयं लोकप्रसिद्धः क्षणभङ्गोनः कथञ्चिदक्षणिकात्मा ज्ञानांश: प्रत्यक्षाविज्ञानभागो द्रव्यापरनामा सम्यग् अकल्पितत्वेन प्रतीयते । कथं पुनरवमहादिपरापरपर्यायाणां भेदे सति उदात्मनः प्रत्यक्षस्य क्षणमनोनत्वमिति चेन : भेदवदभेदेनापि प्रतीतेतीले च पर्यत.
योगानुपपत्तेः । प्रतीतिरेव कुसस्तश्रेति चेत् । स्वत पत्र पित्रज्ञानवत् । अस्ति हि नील. १५ पीलादिनानाकारयापिनो वामस्य स्वतः प्रतिपत्तिः । एतदेवाह- 'अर्थ' इत्यादिना । अनि
नीलपीतादिविलक्षणपरमाणून आकारयन्ति अनुकुर्वन्तीत्यर्थाकाराणि, सानि ध तालि विवेकोनानि अभेन सदेकत्वसाधनं परकीयमशक्यविषेषनरवं सूचितम् । अर्धाकार. थियेकोनानि च तानि विज्ञानानि 'प नीलाावभासरूपाणि रोषाम् अंशो व्यापकभागः
स यथा अनुभवगतत्वेन कश्चित् चिकानवादिमते सम्प्रतीयते तथा प्रागुत्तोऽपि इत्येचं २० व्याख्यानार्धमेव श्रोभयत्रापि अंशग्रहणम् , अन्यदेवमेय भूयात
तथार्य क्षणमलोनविज्ञानस्य प्रतीयते ।
अर्थाकार क्विकोनविज्ञानस्य यथा क्वचित् ।।१११७|| इति ।
चित्रश्च विज्ञानभवश्याभ्यपगमनीयमेव क्षणभरे कान्तवानिमोऽपि इति, अन्यथा सर्वभावनि स्वभावतापतेः । निरूपितझैतत्- "चित्रमेकमनिच्छद्भिः" [ पृ. २५६ 1 ) २५ इत्यादौ । ततः प्रत्यक्षत एव नियाकुलता यहिरन्तश्च स्वगुणपर्यायसावात्म्यस्य प्रतिपसे सूक्तमुक्तम्-- 'स्त्रगुणैरेक सहक्रमवित्तिभिः' इति ।
एवं स्थिते परिणामस्य निठाकुलवान् समेव बस्तुलक्षणभागमाविरोधेन कृश्यन् सलमणं तस्त्रार्थ सूत्रेण दर्शप्रति--
सहायः परिणामः [स्थासविकल्पस्य लक्षणम् । इति ।
४
१-मयस्ता -आर, २०, ५०। २ इत्युक्त पटते इत्यन्वयः । ३-परतु प्रतीतेः आ०,
१ प्रतीतोप आग, घ, प० ५ अन्यवनेय -आ०, या, ५०६० स० ५।