Nyayavinishchay Vivaranam Part 1

Author(s): Vadirajsuri, Mahendramuni
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 564

प्रथमः प्रत्ययस्साधा
विशेषभ्यो भेदस्तदाधेयत्वं वा प्रत्यक्भासते, कथठित तदम्यतिरेकस्यैव तस्य सत्रावभासमान । तथापि तत्र तदयभासकरपनायो भवन्तु कुशलिनस्ताASTER 'परस्परविश्लेषिणामधूनामेध सत्रावभासनम्' इति सेषामपि शक्यथात परिकल्पनस्य । खण्डादिषु गोस्वमिति तु प्रतिपतिरापोद्धारको व्यवहारार्थ न तावता सस्य तदाधेयत्वम् , अन्यथा तेषामपि सदाधेयत्वं भवेत् - "सामान्यनिष्टा विविधा विशेषाः" [ युक्त्यनु० श्लो०४६ ] इत्यपि प्रतीतेः । कीदृशं ५ सहि सत्त्वम् ? इत्याद-उभयात्मकमनसा इति । सामान्यविशेषोभयस्थभावं क्यम् अअसा परमार्थनेति ।
हदात्मत्येऽपि वस्तुनः सामान्यमेकमेव 'सर्वसर्यगतं न प्रतिव्यक्ति भिन्नं सदशपरिणामलक्षणम् । तदुक्तम्
"यथा च व्यक्तिरेकैव दृश्यमानः पुनः पुनः । कालभेदेऽप्यभिन्नैवं जातिभिनाश्रया सतौ ॥ कारविययशो वृत्तिपूछा जाती न युज्यते ।
न हि भेदविनिर्मुले कास्यभेदविकल्पनम् ॥"मी० श्लो०वम० ३२-३३] इति चेस ; न ; व्यक्तिवेतदन्तरालेऽपि तस्योपसम्भपसङ्गात् । अनभिब्यक्तनेति । ध्यक्तावपि न भवेत् , तदन्तरालगतात् तद्गतस्य तद्रूपस्याभेदाम् । भेदे व्यकिगतमेव वत्सा- १५ मान्यमस्तु तत एव तत्प्रयोजनपरिसमासे प्य वदन्तराले तस्कल्पनम् । प्रतिव्यक्ति तस्या भेवे कथमभेदप्रत्ययः 'स्पण्डो गौमुण्डो गौरित्ति' इति न् । अभेदेऽपि फथं क्वचिदभिव्यकिर. मभिव्यक्तिमान्यत्र "ग्यक्रतापत्वात् । न हि व्यक्तिविधयस्वभावो येम तद्वत्वेतराभ्यां सस्थ मेवा अपि त्वन्येव तता, तत्प्रतिपत्तिरूपत्वादिठि घेत ; कथमेवं तदन्तराले "ववप्रतिपत्ताधनभिव्यक्तिमत्तरम् । तेसप्यप्रतिपसेरेव प्रतिपादनाम् । तत्पर्यनुयोगे तस्या एवोत्तरत्वानुपपसे।। २० कृतश्च तस्याभिव्यक्तिः ? यत्र "तत् सन्त इति चेत् ; न ; सर्वतः स्यात् । सर्वसर्वगतत्वेन तस्य सर्वत्र भावास । यस्य सामध्यं सत इति थे ; "वदपि यदि सामान्यरूपं सर्वसर्वगतन स एव दोष:- सदन्तरालेऽपि ततस्तदभिव्यक्तिरिति । नायं दोधा, "नस्य तत्रानभिव्यकत्वे. नामभिव्यञ्जकत्वात । इतरत्र कुसस्तदभिव्यक्तिः १ अन्यस्मात् सामादिति चेत् ; न; तदपीत्यादेः सत्राप्यनुषणादनवस्थापश्च । असर्वगम मेव तदिति चेत् । न : २५ सर्वगतसामान्यसिझाव्यापसे । सामान्यादन्येव सामथ्र्यम् असर्वगतमनभिव्यक्ताच, अन्यथा पूर्षवद् दोयादिति घेत । ततोऽपि" यथभिव्यकिस्तव्यापिनी ; सर्वस्य सर्वदर्शित्वप्रसङ्गः, सर्वगतसामान्यव्यापिन्या सदभिव्यतया "तदन्यतिरिक्षासकलवस्तुब्याप्तेरवश्य
। सर्व सर्प-आ०, २०.५०।२ -वसत्तदन्त-मा- ०.२०१५ -तिमातरम-मा०, २०, ५०। • गोरिति मैस् मा०, २०, ५०।५ अभिव्यक्त"-तारि। पपस्यम्साराले। • सामान्याप्रतिपसी । 4 "अममियतर्न सामान्यप्रतिपत्तिः' इत्युत्तरम् । ९ स्वदमियतत्यापि। १० सामान्मम् । ११ सामर्थ्यमपि । १२ सामान्यस्य । १३ असर्वगतमामादपि । १४ सवभिब्यति-मा०, ०,१.!
Mar