________________
૭૬
મેાક્ષમાળા
તે હું થઉં છું. હું ભયત્રાણુ! તમે ભાગ ભગવા. હું સંયતિ ! મિત્ર, જ્ઞાતિએ કરીને દુર્લભ છે એવા તમારા મનુષ્યભવ સુલભ કરે !” અનાથીએ કહ્યું : “અરે શ્રેણિક રાજા! પણ તું પોતે અનાથ છે તે મારા નાથ શું થઈશ ? નિર્ધન તે ધનાઢ્ય કયાંથી બનાવે ? અબુધ તે બુદ્ધિદાન કયાંથી આપે ? અજ્ઞ તે વિદ્વત્તા કયાંથી દે ? વંધ્યા તે સંતાન કયાંથી આપે ? જ્યારે તું પોતે અનાથ છે; ત્યારે મારા નાથ કયાંથી થઈશ ?” મુનિનાં વચનથી રાજા અતિ આકુળ અને અતિ વિસ્મિત થયા. કોઈ કાળે જે વચનનું શ્રવણુ થયું નથી તે વચનનું તિમુખપ્રતિથી શ્રવણુ થયું એથી તે શંકિત થયા અને ખેલ્યા : હું અનેક પ્રકારના અશ્વના ભાગી છું, અનેક પ્રકારના મર્દોન્મત્ત હાથીઓને ધણી છું, અનેક પ્રકારની સેના મને આધીન છે; નગર, ગ્રામ, અંતઃપુર અને ચતુષ્પાદની મારે કંઇ ન્યૂનતા નથી; મનુષ્ય સંબંધી સઘળા પ્રકારના ભાગ હું પામ્યા છું; અનુચરા મારી આજ્ઞાને રૂડી રીતે આરાધે છે; પાંચે પ્રકારની સંપત્તિ મારે ઘેર છે; અનેક મનવાંછિત વસ્તુ મારી સમીપે રહે છે. આવા હું મહાન છતાં અનાથ કેમ હાઉં ? રખે હે ભગવાન ! તમે મૃષા ખેલતા હેા.” મુનિએ કહ્યું : “રાજા ! મારું કહેવું તું ન્યાયપૂર્વક સમજ્યું નથી. હવે હું જેમ અનાથ થયા; અને જેમ મેં સંસાર ત્યાગ્યે તેમ તને કહું છું. તે એકાગ્ર અને સાવધાન ચિત્તથી સાંભળ. સાંભળીને પછી તારી શંકાના સત્યાસત્ય નિર્ણય કરજે :
કૌશાંબી નામે અતિ જીર્ણ અને વિવિધ પ્રકારની ભવ્યતાથી ભરેલી એક સુંદર નગરી છે. ત્યાં રિદ્ધિથી પરિપૂર્ણ ધનસંચય નામના મારા પિતા રહેતા હતા. હે
