________________
૧૯૬
સાક્ષમાળા
મંદતાથી કે એવા અન્ય કોઈ કારણથી મારા સમજવામાં તે તત્ત્વ આવતું નથી. પરંતુ અદ્વૈત ભગવંતે અંશ માત્ર પણ માયાયુક્ત કે અસત્ય કહ્યું નથી જ, કારણ એએ નીરાગી, ત્યાગી અને નિઃસ્પૃહી હતા. મૃષા કહેવાનું કંઈ કારણ એમને હતું નહીં, તેમ એ સર્વજ્ઞ અને સર્વદશી હાવાથી અજ્ઞાનથી પણ મૃષા કહે નહીં. જ્યાં અજ્ઞાન જ નથી, ત્યાં એ સંબંધી મૃષા કચાંથી હાય? એવું જે ચિંતન કરવું તે આજ્ઞાવિચય' નામે પ્રથમ ભેદ છે. ૨. અપાયવિચય— રાગ, દ્વેષ, કામ, ક્રોધ એથી જે દુઃખ ઉત્પન્ન થાય છે તેનું જે ચિંતન કરવું તે ‘અપાયવિચય’ નામે બીજો ભેદ છે. અપાય એટલે દુઃખ. ૩. વિપાકવિચય—હું જે જે ક્ષણેક્ષણે દુઃખ સહન કરું છું, ભવાટવીમાં પર્યટન કરું છું, અજ્ઞાનાદિક પાસું છું, તે સઘળું કર્મના ફળના ઉય વડે કરીને છે. એ ધર્મધ્યાનના ત્રીજો ભેદ છે. ૪. સંસ્થાનવિચય—ત્રણ લાકનું સ્વરૂપ ચિંતવવું તે. લેાકસ્વરૂપ સુપ્રતિષ્ટકને આકારે છે; જીવ અવે કરીને સંપૂર્ણ ભરપૂર છે. અસંખ્યાત યેાજનની કોટાનુકાટીએ તીર લેાક છે, જ્યાં અસંખ્યાતા દ્વીપ– સમુદ્ર છે. અસંખ્યાતા નૈતિષીય, વાણવ્યંતરાદિકના નિવાસ છે. ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રુવતાની વિચિત્રતા એમાં લાગી પડી છે. અઢી દ્વીપમાં જઘન્ય તીર્થંકર વીશ, ઉત્કૃષ્ટા એકસે સિત્તેર હોય, તથા કેવળી ભગવાન અને નિગ્રંથ મુનિરાજ વિચરે છે, તેએને “વૃંદામિ, નમંસામિ, સારેમ, સમાણેમિ, કઠ્ઠાણું, મંગલ, દેવાં, ચેઇમં, પન્નુવાસામિ” એમ તેમજ ત્યાં વસતાં શ્રાવક, શ્રાવિકાનાં ગુણગ્રામ કરીએ. તે તીરછા લેાક થકી અસંખ્યાત ગુણ્ણા અધિક ઊર્ધ્વલેાક છે. ત્યાં અનેક પ્રકારના દેવતાઓના નિવાસ છે.
