________________
૧૫૪
મોક્ષમાળા લઘુ શિષ્ય–ભગવન્! એ સંબંધી તે અમારું લક્ષ પણ નથી.
ગુરુ-ત્યારે એ જ સમજવાનું છે કે જ્ઞાનદર્શનારૂપ આત્માના સત્ય ભાવ પદાર્થને અજ્ઞાન અને અદર્શનરૂપ અસત્ વસ્તુએ ઘેરી લીધા છે. એમાં એટલી બધી મિત્રતા થઈ ગઈ છે કે પરીક્ષા કરવી અતિ અતિ દુર્લભ છે. સંસારનાં સુખ અનંતી વાર આત્માએ ભેગવ્યાં છતાં તેમાંથી હજુ પણ મેહિની ટળી નહીં, અને તેને અમૃત જે ગણ્યો એ અવિવેક છે; કારણ સંસાર કડે છે; કડવા વિપાકને આપે છે, તેમજ વૈરાગ્ય જે એ કડવા વિપાકનું ઔષધ છે, તેને કહે ગયે; આ પણ અવિવેક છે. જ્ઞાનદર્શનાદિ ગુણે અજ્ઞાન, અદર્શને ઘેરી લઈ જે મિત્રતા કરી નાંખી છે તે ઓળખી ભાવ અમૃતમાં આવવું,
એનું નામ વિવેક છે. કહે ત્યારે હવે વિવેક એ કેવી વસ્તુ કરી?
લધુ શિષ્ય–અહો! વિવેક એ જ ધર્મનું મૂળ અને ધર્મરક્ષક કહેવાય છે, તે સત્ય છે. આત્મસ્વરૂપને વિવેક વિના ઓળખી શકાય નહીં એ પણ સત્ય છે. જ્ઞાન, શીલ, ધર્મ, તત્ત્વ અને તપ એ સઘળાં વિવેક વિને ઉદય પામે નહીં એ આપનું કહેવું યથાર્થ છે. જે વિવેકી નથી તે અજ્ઞાની અને મંદ છે. તે જ પુરુષ મતભેદ અને મિથ્યા દર્શનમાં લપટાઈ રહે છે. આપની વિવેક સંબંધીની શિક્ષા અમે નિરંતર મનન કરીશું.
