________________
૧૬૮
મોક્ષમાળા
માન્ય રાખ્યું. કેટલાકે નીતિ તથા કંઈ વૈરાગ્યાદિ ગુણ દેખી તે કથન માન્ય રાખ્યું. પ્રવર્તકની બુદ્ધિ તેઓ કરતાં વિશેષ હોવાથી તેને પછી ભગવાનરૂપ જ માની લીધા. કેટલાકે વૈરાગ્યથી ધર્મમત ફેલાવી પાછળથી કેટલાંક સુખશીલિયાં સાધનને બંધ બેસી દીધું. પિતાને મત સ્થાપન કરવાની મહાન ભ્રમણાઓ અને પિતાની અપૂર્ણતા ઈત્યાદિક ગમે તે કારણથી બીજાનું કહેલું પિતાને ન રહ્યું એટલે તેણે જુદી જ રાહ કાવ્યો. આમ અનેક મતમતાંતરની જાળ થતી ગઈ. ચાર પાંચ પેઢી એકને એક ધર્મ પાળે એટલે પછી તે કુળધર્મ થઈ પડ્યો. એમ સ્થળે સ્થળે થતું ગયું. ૧
- શિક્ષાપાઠ ૬૦. ધર્મના મતભેદ–ભાગ ૩
જે એક દર્શન પૂર્ણ અને સત્ય ન હોય તે બીજા ધર્મમતને અપૂર્ણ અને અસત્ય કઈ પ્રમાણથી કહી શકાય નહીં એ માટે થઈને જે એક દર્શન પૂર્ણ અને સત્ય છે તેનાં તત્વપ્રમાણથી બીજા મતેની અપૂર્ણતા અને એકાંતિક્તા જઈએ.
એ બીજા ધર્મમમાં તત્વજ્ઞાન સંબંધી યથાર્થ સૂક્ષ્મ વિચારે નથી. કેટલાક જગકર્તાને બંધ કરે છે, પણ જગકર્તા પ્રમાણ વડે સિદ્ધ થઈ શકતું નથી. કેટલાક જ્ઞાનથી મેક્ષ છે એમ કહે છે તે એકાંતિક છે, તેમજ ક્રિયાથી મોક્ષ છે એમ કહેનારા પણ એકાંતિક છે. જ્ઞાન, ક્રિયા એ બન્નેથી મેક્ષ કહેનારા તેના યથાર્થ સ્વરૂપને જાણતા નથી અને એ બન્નેના ભેદ શ્રેણિબંધ નથી કહી
