________________
૧૬૬
મોક્ષમાળા - જિજ્ઞાસુ એ એક આશ્ચર્યકારક વાત છે. સર્વને અસત્ય અને સર્વને સત્ય કેમ કહી શકાય?, જે સર્વને અસત્ય એમ કહીએ તે આપણે નાસ્તિક કરીએ અને ધર્મની સચ્ચાઈ જાય. આ તે નિશ્ચય છે કે ધર્મની સચ્ચાઈ છે, તેમ સૃષ્ટિ પર તેની આવશ્યકતા છે. એક ધર્મમત સત્ય અને બાકીના સર્વ અસત્ય એમ કહીએ તે તે વાત સિદ્ધ કરી બતાવવી જોઈએ. સર્વ સત્ય કહીએ તે તે એ રેતીની ભીંત કરી; કારણ તે આટલા બધા મતભેદ શા માટે પડે? સર્વ એક જ પ્રકારના મતે સ્થાપવા શા માટે યત્ન ન કરે? એમ અજેન્યના વિરોધાભાસ વિચારથી થોડી વાર અટકવું પડે છે.
તેપણ તે સંબંધી યથામતિ હું કંઈ ખુલાસે કરું છું. એ ખુલાસે સત્ય અને મધ્યસ્થભાવનાને છે. એકાંતિક કે મતાંતિક નથી; પક્ષપાતી કે અવિવેકી નથી, પણ ઉત્તમ અને વિચારવા જેવે છે. દેખાવે એ સામાન્ય લાગશે, પરંતુ સૂફમ વિચારથી બહુ ભેદવા લાગશે.
શિક્ષાપાઠ ૫૯. ધર્મના મતભેદ-ભાગ ૨
આટલું તે તમારે સ્પષ્ટ માનવું કે ગમે તે એક ધર્મ આ સૃષ્ટિ પર સંપૂર્ણ સત્યતા ધરાવે છે. હવે એક દર્શનને સત્ય કહેતાં બાકીના ધર્મમતને કેવળ અસત્ય કહેવા પડે, પણ હું એમ કહી ન શકું. શુદ્ધ આત્મજ્ઞાનદાતા નિશ્ચયનય વડે તે તે અસત્યરૂપ ઠરે; પરંતુ વ્યવહારનયે તે અસત્ય ઠરાવી શકાય નહીં. એક સત્ય અને બાકીના અપૂર્ણ અને સદોષ છે એમ હું કહું છું. તેમજ કેટલાક
