________________
મોક્ષમાળા ધનાઢય–પંડિતજી, આપ એક બહુ મર્મભરેલા વિચારથી નીકળ્યા છે, એટલે અવશ્ય આપને જેમ છે તેમ સ્વાનુભવી વાત કહું છું પછી જેમ તમારી ઈચ્છા થાય તેમ કરજે. મારે ત્યાં આપે જે જે સુખ જોયાં તે તે સુખ ભારતસંબંધમાં ક્યાંય નથી એ આપે કહ્યું તે તેમ હશે; પણ ખરું એ મને સંભવતું નથી; મારે સિદ્ધાંત આવે છે કે જગતમાં કોઈ સ્થળે વાસ્તવિક સુખ નથી. જગત દુઃખથી કરીને દાઝતું છે. તમે મને સુખી જુએ છે પણ વાસ્તવિક રીતે હું સુખી નથી.
- વિપ્ર—આપનું આ કહેવું કઈ અનુભવસિદ્ધ. અને માર્મિક હશે. મેં અનેક શાસ્ત્રો જોયાં છે, છતાં મર્મપૂર્વક વિચારે આવા લક્ષમાં લેવા પરિશ્રમ જ લીધે નથી. તેમ મને એ અનુભવ સર્વને માટે થઈને થયેલ નથી. હવે આપને શું દુઃખ છે તે મને કહો.
ધનાઢ્ય–પંડિતજી, આપની ઈચ્છા છે તે હું કહું છું તે લક્ષપૂર્વક મનન કરવા જેવું છે, અને એ ઉપરથી કંઈ રસ્તે પામવા જેવું છે.
શિક્ષાપાઠ ૬૩. સુખ વિષે વિચાર–ભાગ ૩
જે સ્થિતિ હમણાં મારી આપ જુઓ છે તેવી સ્થિતિ લક્ષમી, કુટુંબ અને સ્ત્રી સંબંધમાં આગળ પણ હતી. જે વખતની હું વાત કરું છું, તે વખતને લગભગ વીશ વર્ષ થયાં. વ્યાપાર અને વૈભવની બહોળાશ એ સઘળું વહીવટ અવળે પડવાથી ઘટવા મંડ્યું. કેટયાવધિ કહેવાતે હું
