________________
મોક્ષમાળા
શિક્ષાપાઠ ૧૯. સંસારને ચાર ઉપમા-ભાગ ૧
૧. સંસારને મહા તત્વજ્ઞાનીઓ એક સમુદ્રની ઉપમા પણ આપે છે. સંસારરૂપી સમુદ્ર અનંત અને અપાર છે. અહો ! લેકે ! એને પાર પામવા પુરુષાર્થને ઉપયોગ કરે! ઉપયોગ કરે ! આમ એમનાં સ્થળે સ્થળે વચને છે. સંસારને સમુદ્રની ઉપમા છાજતી પણ છે. સમુદ્રમાં જેમ મેજની છોળે ઊછળ્યા કરે છે, તેમ સંસારમાં વિષયરૂપી અનેક મોજાં ઊછળે છે. સમુદ્રના જળને ઉપરથી જેમ સપાટ દેખાય છે, તેમ સંસાર પણ સરળ દેખાવ દે છે. સમુદ્ર જેમ ક્યાંક બહુ ઊંડે છે, અને ક્યાંક ભમરીઓ ખવરાવે છે, તેમ સંસાર કામવિષયપ્રપંચાદિકમાં બહુ ઊંડો છે, તે મેહરૂપી ભમરીઓ ખવરાવે છે. હું જળ છતાં સમુદ્રમાં જેમ ઊભા રહેવાથી કાદવમાં ખેંચી જઈએ છીએ, તેમ સંસારના લેશ પ્રસંગમાં તે તૃષ્ણારૂપી કાદવમાં ખૂંચવી દે છે. સમુદ્ર જેમ નાનાં પ્રકારના ખરાબ અને તેફાનથી નાવ કે વહાણને જોખમ પહોંચાડે છે, તેમ સીએરૂપી ખરાબા અને કામરૂપી તેફાનથી સંસાર આત્માને જોખમ પહોંચાડે છે. સમુદ્ર જેમ અગાધ જળથી શીતળ દેખાતે છતાં વડવાનળ નામના અગ્નિને તેમાં વાસ છે, તેમ સંસારમાં માયારૂપી અગ્નિ બન્યા જ કરે છે. સમુદ્ર જેમ ચોમાસામાં વધારે જળ પામીને ઊડે ઊતરે છે, તેમ પાપરૂપી જળ પામીને સંસાર ઊંડે ઊતરે છે, એટલે મજબૂત પાયા કરતે જાય છે.
૨. સંસારને બીજી ઉપમા અગ્નિની છાજે છે. અગ્નિથી
