________________
સાક્ષમાળા
૧૪૫
રડતી જોઈ તેનું કારણ પૂછ્યું. કપિલના બહુ આગ્રહથી શ્રીદેવીએ જે હતું તે કહી ખતાવ્યું. પછી કપિલ ખેલ્યા : “જો મા! હું બુદ્ધિશાળી છું, પરંતુ મારી બુદ્ધિના ઉપયાગ જોઈએ તેવા થઈ શકયો નથી. એટલે વિદ્યા વગર હું એ પદ્મવી પામ્યા નહીં. તું કહે ત્યાં જઈને હવે હું મારાથી અનતી વિદ્યા સાધ્ય કરું.” શ્રીદેવીએ ખેદ સાથે કહ્યું : એ તારાથી ખની શકે નહીં, નહીં તા આર્યાવર્તની મર્યાદા પર આવેલી શ્રાવસ્તી નગરીમાં ઇંદ્રવ્રુત્ત નામના તારા પિતાના મિત્ર રહે છે, તે અનેક વિદ્યાર્થીઆને વિદ્યાદાન દે છે; જે તારાથી ત્યાં જવાય તે ધારેલી સિદ્ધિ થાય ખરી.” એક એ વિસ રોકાઈ સજ્જ થઈ, અસ્તુ કહી કપિલજી પંથે પળ્યા.
અવધ વીતતાં કપિલ શ્રાવસ્તીએ શાસ્ત્રીજીને ઘેર આવી પહોંચ્યા. પ્રણામ કરીને પેાતાના ઇતિહાસ કહી ખતાવ્યો. શાસ્ત્રીજીએ મિત્રપુત્રને વિદ્યાદાન દેવાને માટે બહુ આનંદ દેખાડ્યો. પણ કપિલ આગળ કંઈ પૂંછ નહાતી કે તેમાંથી ખાય, અને અભ્યાસ કરી શકે; એથી કરીને તેને નગરમાં યાચવા જવું પડતું હતું. યાચતાં યાચતાં ખાર થઈ જતા હતા, પછી રસોઈ કરે, અને જમે ત્યાં સાંજના થોડા ભાગ રહેતા હતા; એટલે કંઈ અભ્યાસ કરી શકતા નહાતા. પંડિતે તેનું કારણ પૂછ્યું ત્યારે કપિલે તે કહી બતાવ્યું. પંડિત તેને એક ગૃહસ્થ પાસે તેડી ગયા અને હંમેશાં ભાજન મળે એવી ગેાઠવણ એક વિધવા બ્રાહ્મણીને ત્યાં તે ગૃહસ્થે કપિલની અનુકંપા ખાતર કરી દીધી, જેથી કપિલને તે એક ચિંતા ઓછી થઈ.
૧૦
