________________
૧૦૮
મેાક્ષમાળા
.
પણ કુસંગ છે. સત્સંગથી પ્રાપ્ત થયેલું એક વચન અમૂલ્ય લાભ આપે છે. તત્ત્વજ્ઞાનીઓએ મુખ્ય આધ એવા કર્યાં છે કે, સર્વ સંગ પરિત્યાગ કરી, અંતરમાં રહેલા સર્વે વિકારથી પણ વિરક્ત રહી એકાંતનું સેવન કરો. તેમાં સત્સંગની સ્તુતિ આવી જાય છે. કેવળ એકાંત તે તેા ધ્યાનમાં રહેવું કે ચેાગાભ્યાસમાં રહેવું તે છે, પરંતુ સમસ્યભાવીના સમાગમ, જેમાંથી એક જ પ્રકારની વર્તનતાના પ્રવાહ નીકળે છે તે, ભાવે એક જ રૂપ હાવાથી ઘણાં માણસો છતાં અને પરસ્પરના સહવાસ છતાં તે એકાંતરૂપ જ છે; અને તેવી એકાંત માત્ર સંતસમાગમમાં રહી છે. કદાપિ કાર્ય એમ વિચારશે કે, વિષયીમંડળ મળે છે ત્યાં સમભાવ હાવાથી એકાંત કાં ન કહેવી? તેનું સમાધાન તત્કાળ છે કે, તેઓ એક-સ્વભાવી હાતા નથી. પરસ્પર સ્વાર્થબુદ્ધિ અને માયાનું અનુસંધાન હોય છે; અને જ્યાં એ એ કારણથી સમાગમ છે તે એક-સ્વભાવી કે નિર્દોષ હેાતા નથી. નિર્દોષ અને સમસ્વભાવી સમાગમ તે પરસ્પરથી શાંત મુનીશ્વરાનેા છે; તેમજ ધર્મધ્યાનપ્રશસ્ત અલ્પારંભી પુરુષને પણ કેટલેક અંશે છે. જ્યાં સ્વાર્થ અને માયા કપટ જ છે ત્યાં સમ સ્વભાવતા નથી; અને તે સત્સંગ પણ નથી. સત્સંગથી જે સુખ, આનંદ મળે છે, તે અતિ સ્તુતિપાત્ર છે. જ્યાં શાસ્ત્રોના સુંદર પ્રશ્નો થાય, જ્યાં ઉત્તમ જ્ઞાન, ધ્યાનની સુકથા થાય, જ્યાં સત્પુરુષાનાં ચરિત્ર પર વિચાર બંધાય, જ્યાં તત્ત્વજ્ઞાનના તરંગની લહરી છૂટે, જ્યાં સરળ સ્વભાવથી સિદ્ધાંત વિચાર ચર્ચાય, જ્યાં મેાક્ષજન્ય કથન પર પુષ્કળ વિવેચન થાય એવા સત્સંગ તે મહાદુર્લભ છે. કાઇ એમ કહે કે, સત્સંગમંડળમાં કેઈ માયાવી નહીં હાય? તે તેનું
