________________
દયે માતા ધરતીને કેવી અપૂર્વ શાન્તિ આપી હશે ? કહો ધરતી ત્યારે કેવી હરિયાળી ને નવપલ્લવિત બની હશે ? ભાઈભાઈ વચ્ચેના વાત્સલ્યનો આ આનંદકટોરો પીને તો આ વૃદ્ધ ધરતી પણ ત્યારે નવયૌવના બની ગઈ હશે ના? એને પણ એમ થયું હશે કે, ના, ના, મારા બધા સંતાનો કુપાત્ર નથી, આવા સુપાત્ર પણ છે !
આંખનાં આંસુ લૂછીને શ્રી ભરતે કહ્યું : “બંધો ! આપ આ શું કરો છો ? મને અહીં એકલો મુકી આપ વનમાં જશો ? તમારા વિયોગે હું કઈ રીતે રહી શકીશ ? આપ વનમાં તડકામાં ભમતા હો ત્યારે હું મહેલની શીળી છાયામાં આનંદ કરું ? આપ જંગલમાં સૂકાં ફળફૂલ પર આજીવિકા ચલાવતા હો ત્યારે હું ઉત્તમ રસવાળાં ભોજન કરું ? આપ જમીન અને ઘાસ પર આળોટતા હો ત્યારે હું પલંગમાં અને શય્યામાં પોઢે ? ભાઈ, ઓ પ્યારા ભાઈ ! આવું કદી બન્યું છે ? શું તમે મને આટલો હલકો માન્યો ? શું તમને મને રાજ્યનો લોભી માન્યો ? ભાઈ, તમારા વિના આ અયોધ્યાનું તો શું પણ ત્રણ ભુવનનું રાજ્ય મળે તો પણ હું એને તુચ્છ માનું !”
ભરતજી થોભ્યા અને વળી આગળ બોલ્યા :
મારું મન તો સંયમના રંગે રંગાયું છે, આ રાજ્યના કીચડમાં મને કાં નાંખો ? કૃપા કરી આપ અયોધ્યામાં પધારો અને મને મારા માર્ગે જવાની અનુજ્ઞા આપો !”
એ પછી શ્રીરામે એમને ઘણી રીતે સમજાવ્યા પણ એ ન માન્યા. એ વખતે શ્રીરામના હૈયામાં કર્તવ્ય અને લાગણીઓનું કંઠ યુદ્ધ જામ્યું હતું.
એક બાજુ ભાઈનો નિર્મળ પ્રેમ, માતાની મીઠી મમતા, સ્નેહીઓની લાગણીભરી હૂંફ – આ સૌ ખેંચી રહ્યાં હતાં. બીજી બાજુ કર્તવ્યનો કઠોર પંથ હતો. પ્રેમ, મમતા અને લાગણીઓ...સૌને કચડી કર્તવ્યના કઠોર પંથે જવાનું હતું. શ્રીરામ સમજતા હતા કે આજ હું પોતે જ જે કર્તવ્યનો પાઠ નહિ ભણું તો પછી ભવિષ્યમાં મારા કુટુંબીઓને કર્તવ્યનો પાઠ કઈ રીતે ભણાવી શકીશ?
મમતાથી આર્દ્ર બનેલા હૈયા પર કુમળી લાગણીઓનાં બાણોની અસર તીવ્ર થાય છે, પણ જેણે કર્તવ્યને બખ્તર પહેર્યું હોય છે, એ તો આવા આકરા ઘા પણ મમતાથી સહી લે છે, અને કર્તવ્યને પંથે આગળ વધે છે. પણ જે અસમર્થ છે એ તો કુમળી લાગણીઓમાં ખેંચી જાય છે, અને એમાં જ અટવાઈ પડે છે. કર્તવ્યને કઠોર બની સ્વીકારે છે, તેનો વિકાસ થાય છે, અને જે તરંગોમાં તણાય છે, તેનો વિનાશ થાય છે !
હવે તો જાગો ! * ૧૪૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
