________________
એવા ફેલાવી દીધા હતા કે સૌ કોઈ મુક્ત કંઠે કહેતું : “રાજા હોય તો આવો જ હોય.”
માણસના સદ્દગુણો કદી છાના રહેતા નથી. માનવીના દિલમાં જે સુવાસ હોય છે એ કાંઈ ઢાંકી રહેતી નથી. એ તો બહાર આવે જ, અને એની પ્રશંસાની સુગંધ ચારેબાજુ પ્રસરી જાય છે.
કાશી રાજ શક્તિ, સંપત્તિમાં ઘણો મોટો રાજવી હતો. એ વિચારે છે કે રાજ્ય મારું મોટું, સત્તા મારી મોટી, સંપત્તિ મારી મોટી, અને વખાણ થાય કોશલરાજનાં ? એ કેમ ચાલે ?
પણ કાશીરાજને ભાન નહોતું કે લોકો પૈસાને માન નથી આપતા; અને આપતા હશે તોયે કદાચ બહારથી, ઉપર ઉપરનું આપતા હશે, પરંતુ અંતર તો સાચું નમે છે સગુણને – સત્કર્મને.
માનવીમાં રહેલું ચૈતન્ય – દિવ્યતત્ત્વ તો સદ્ગણને જ નમે છે. એ સદ્ગણનું ભક્ત છે, કાશીરાજે જોયું કે એના પ્રજાજનો પણ કોશલરાજનાં જ ગુણો ગાય છે; એટલે એ અકળાયો. એને થયું, આ કોશલરાજને હવે વચ્ચેથી ટાળી નાખવો જોઈએ.
આ અહંના મદમાં મોટું સૈન્ય તૈયાર કરી એણે કોશલરાજ ઉપર ચઢાઈ કરી. આ વખતે કોશલરાજે પોતાની પ્રજાને બોલાવીને કહ્યું : “મિત્રો, પ્રજાજનો, હું તમારામાંનો જ એક છું અને એ રીતે તમારામાં પ્રેમ, કારુણ્ય, દયા, મૈત્રી અને વાત્સલ્ય ફેલાવવાનો મારો ધર્મ હતો અને તે મુજબ હું કરતો હતો. પણ કાશીરાજને એવું મન થયું છે કે આ કામ હવે એ આવીને કરે; એટલે જો કોઈ બીજું આવીને આવું સારું કામ કરતું હોય તો મારે એને એ સોંપવું જોઈએ; આથી હું હવે છૂટો થાઉં છું. મારે લડીને અને પ્રજાનું લોહી રેડાવીને રાજ્ય નથી કરવું.” આ એક નાનકડી વાર્તાનો તમે વિચાર કરો. એમાં ક્ષમા અને પ્રેમની વાત રહેલી છે. આપણા આત્મામાં જે દિવ્યત્વ પડેલું છે એની આ વાતમાં ઓળખાણ છે.
પ્રજાજનો તો રાજાની આ વાત સાંભળીને કહે :
“રાજનું, તમારે માટે, તમારી ખાતર તો અમારાં માથાં આપવા અમે તૈયાર છીએ. હુકમ આપો. અમે કોશલરાજ સામે લડી લઈએ.”
કોશલરાજે કહ્યું : “મિત્રો ! પ્રેમ અને ક્ષમા કોઈ દિવસ કોઈનાં માથાં માંગતાં નથી. એ તો પ્રેમથી પોતાનું અર્પણ કરે છે.
૪૦૬ * માનવતાનાં મૂલ્યા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
